Op het militair oefenterrein in Havelte kun je de staat van de wereld aflezen. Omgeving leerde leven met het groen: 'Je hoort het pas als er niet geschoten wordt'
De Johannes Postkazerne is de thuisbasis van de 43e Gemechaniseerde Brigade. Foto archief: Wilbert Bijzitter
Op het militair oefenterrein in Havelte kun je de staat van de wereld aflezen. Met alle oorlogen in het huidige tijdsgewricht klinkt er volgens omwonenden vaker geweervuur in het veld. Niemand die daar wakker van ligt.
Het is een veel gebezigde kreet bij Defensie: om de vrede te bewaren, moet je voorbereid zijn op oorlog. Militaire oefenterreinen en munitiedepots staan meer dan ooit in de belangstelling. De situatie op de wereld noopt Defensie om te kijken of bestaande terreinen uitgebreid kunnen worden. Zoals De Haar in Assen, waar Defensie het oefenterrein flink wil vergroten. Dat roept weerstand op: inwoners vrezen overlast of nog erger, dat ze noodgedwongen moeten vertrekken.
Rond de Johannes Postkazerne in Havelte - de thuisbasis van de 43e Gemechaniseerde Brigade - hakte de lokale bevolking vaker met dit bijltje. Ooit werd Darp van de kaart geveegd voor de aanleg van een Duits vliegveld - later werd het dorp iets verderop opnieuw opgebouwd.
Begin jaren negentig stonden inwoners van Wapserveen en Kallenkote op de barricaden. Zij vreesden dat grote delen van hun dorpen opgeslokt zouden worden voor uitbreiding van het militaire oefenterrein.
En ook nu staat de kazerne aan de vooravond van grote veranderingen. Honderden miljoenen worden uitgetrokken om de kazerne te verspijkeren. Het 45 Pantserinfanteriebataljon verhuist naar Soesterberg. Daar staat de komst van de militaire opleiding School Noord tegenover. Extra leerlingen leidt hoogstwaarschijnlijk tot extra beweging op het oefenterrein. Ook wordt nagedacht over een onverharde landingsbaan voor transportvliegtuigen langs de A32 bij Havelterberg.
Wanklanken klinken tot dusver nauwelijks. Defensie zit diepgeworteld in de streek. Zelfs de Wapserveense protestleider van toen, PvdA-coryfee en oud-voorzitter van het dorpsbelang Ton Spijkerman, omarmde de mannen en vrouwen in het groen. „Mijn mening is in de loop der jaren wel wat bijgedraaid”, vertelt hij. „Het zijn toch de mannen en vrouwen die ons land moeten verdedigen. Je proeft aan alles dat de dreigingen op de wereld toenemen. Daar moet je niet naïef in zijn.”
Het oefenterrein van de Johannes Postkazerne. Foto: Wilbert Bijzitter
‘Hoor het pas als ze níet schieten’
Een smalle akker, de maïs staat er manshoog, scheidt hun aangeharkte achtertuin in het Overijsselse Kallenkote van het oefenterrein, grofweg gelegen tussen Havelte en Steenwijk. Meneer en mevrouw – met naam in de krant vinden ze niet zo fijn – wonen er al decennialang. Ook al oefent de brigade vrijwel wekelijks in het veld, ze willen er nooit meer weg.
De rij grillige eiken achter het maïsveld vormt de demarcatielijn met het oefengebied. In dit terrein, gevormd door stuifzand en heide, gaan soldaten op bivak. Pantserwagens en loeizware rupsvoertuigen trekken er door het bos. ’s Nacht klinkt het geratel van mitrailleurs, soms het gedreun van explosieven.
Alles went, zegt mevrouw. „Het is net of je aan spoor woont. Je hoort het pas als er níet wordt geschoten.” Ze weet niet anders of er wordt geoefend in haar achtertuin. „Ik zeg vaak: of we zijn als eerste aan de beurt of we zitten hier veilig.” Meneer herinnert zich het gebulder van de loeizware Leopard-tanks. „Ik vond ze nog mooi ook.”
Verkocht wegens vrede
Een militair oefenterrein is altijd in beweging. Als het enigszins rustig is op de wereld, dan zie je dat terug. Nog geen vijftien jaar geleden werd ruim 500 hectare oefenterrein van Havelte-Oost - aan de andere kant van de Van Helomaweg - afgestoten en verkocht.
Grote lappen grond gingen naar Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer, een deel naar particulieren in de omgeving. ‘Verkocht wegens vrede’, heette deze herbestemmingsoperatie. In totaal bleef 778 hectare oefengebied over: 305 bunder aan de oostkant van de Van Helomaweg, 473 richting Steenwijk.
Maar nu is het overal hommeles. Vlakbij huis wordt gevochten in Oekraïne, in het Midden-Oosten neemt de onrust met de dag toe.„Volgens mij wordt er sinds Oekraïne meer geoefend”, zegt Jan Spitze uit Havelterberg. Hij woont al meer dan vijftig jaar in het dorp en is op deze zonovergoten herfstmiddag druk bezig in de tuin.
Met snoeischaar in zijn hand wijst hij naar het bos aan het eind van de Haarstraat, het begin van het oefenterrein. „Ik hoor vaker helikopters en geschiet. Of ik daar last van heb?” Spitze schudt zijn vriendelijke hoofd. „Sommige mensen hebben overal last van. Maar ik niet, hoor.”
Op het oefenterrein gaan soldaten op bivak. Foto archief: Wilbert Bijzitter
‘Niet meer, wel bewuster’
Het is niet zo dat er de laatste tijd extra getraind wordt, zegt kolonel Huub Klein Schaarsberg van de 43e Gemechaniseerde Brigade. „De mate van oefeningen is hetzelfde. Maar de bewustwording verandert. De mentale component onder de brigade komt steeds nadrukkelijker naar voren: waarvoor zijn wij hier op aarde?”
Overigens zal het oefenterrein in de toekomst wél intensiever gebruikt worden. Landmachtopleiding ‘School Noord’ verkast van de kazerne in Assen naar Havelte. „En ja”, zegt Klein Schaarsberg, „het oefenterrein is ons buitenleslokaal”.
Ook beschikt de brigade op termijn weer over nieuwe tanks. Weliswaar zullen die het meest door het trainingsgebied in Duitsland denderen - oefeningen in Havelte zijn niet helemaal uitgesloten. „Er moet nog een officieel besluit over genomen worden. Het zou wel kunnen in Havelte. Vroeger reden de Leopards hier natuurlijk ook”, zegt Klein Schaarsberg.
Kogelhulzen om de schouder
Niemand in de streek zal opkijken van extra mitrailleurvuur. De omgeving heeft leren leven met de soldaten, zegt oud-burgemeester Rikus Jager van de gemeente Westerveld. „De meeste weerstand zat van oudsher ook in de vermoedelijke opslag van kernkoppen op de Amerikaanse site in Havelterberg. Niet tegen de kazerne zelf”, zegt Jager.
Generaties kinderen groeiden op met het mysterieuze oefenterrein als speeltuin - jongetjes renden als Rambo door het bos met een ketting van lege kogelhulzen om hun schouder. Als grote werkgever zit de kazerne diep in de haarvaten van de samenleving. De soldaat is een graag geziene gast in de middenstand. Als de kazerne aan het eind van een werkdag leegstroomt, ziet het in de Albert Heijn in Havelte groen van de soldaten.
En wie weet wat de aangekondigde mega-operatie op de Johannes Postkazerne nog kan opleveren, zegt Jager. Defensie heeft 250 miljoen tot 1 miljard euro gereserveerd voor de bouw van nieuwe panden op de kazerne en verduurzaming van bestaand vastgoed. „Misschien is het verstandig dat aannemers uit de regio een bouwconsortium vormen. Het zou mooi zijn als een deel van dat geld in de regio blijft”, zegt Jager.
Hij vierde zijn afscheidsreceptie als burgemeester in mei dit jaar op de kazerne. „De commandant zei dat de kazerne normaliter niet gebruikt wordt voor dit soort feestjes. Maar in dit geval maakten ze een uitzondering. Dat tekent voor mij de verwevenheid.”
De Johannes Postkazerne is de thuisbasis van de 43e Gemechaniseerde Brigade. Foto archief: Wilbert Bijzitter
‘Laat me niets aanpraten’
Defensie steekt veel tijd en energie in een goede verstandhouding met de streek. Zo verzorgt de brigade jaarlijks een relatieconcert in theater De Meenthe in Steenwijk. Vroeger waren de Landmachtdagen publiekstrekkers van formaat. „Bij alles wat we doen proberen we oog te houden voor de omgeving. Liever een goede buur dan een verre vriend”, zegt kolonel Klein Schaarsberg.
Met de op handen zijnde megaverbouwing op de Johannes Postkazerne onderhoudt Defensie contact met de omgeving. Inwoners kregen een brief op de mat voor een informatiebijeenkomst op 16 oktober. „En we hebben belrondes gedaan met mensen in de omgeving”, zegt Klein Schaarsberg.
In de lommerrijke omgeving rondom het oefenterrein volgen omwonenden de ontwikkelingen op de voet. „Ik heb gehoord dat ze meer oefeningen willen houden”, vertelt Lu Nijk, eigenaar van de Maargies Hoeve in Kallenkote. Bang voor extra lawaai is hij niet. „Ik laat me geen last aanpraten.”
Nijk woonde ruim zestig jaar op een steenworp afstand van het oefenterrein en kent de doffe dreunen en het gebulder van tanks. „Het is maar net hoe je in elkaar zit. Als je last hebt van het geluid, krijg je er steeds meer last van.”
De Landmachtdagen trokken vroeger veel bekijks. Foto archief: Wilbert Bijzitter
