Komt 'Het Pauperparadijs' ooit nog terug naar Veenhuizen? 'Een theatergroepje met nauwelijks uitstoot, dat niet mag spelen door de stikstofregels. Absurd'
Scène uit Het Pauperparadijs, met Dragan Bakema als Johannes van den Bosch, stichter van de Maatschappij van Weldadigheid. Foto: Reyer Boxem
Bezoekers, recensenten en de lokale politiek waren lyrisch over musical Het Pauperparadijs. Toch kwam er voor de voorstellingen in 2022 geen vergunning. Ook boven een nieuwe poging voor 2023 zweeft het stikstofspook.
„Je moet als theatermaker wel eelt op je ziel hebben in deze periode”, verzucht regisseur Tom de Ket op het kantoor van Out Of Office Productions in Durgerdam, bij Amsterdam. „Of een bord voor je kop.” Zijn collega, producent Wolter Lommerde, moet lachen. „Of een lange adem”, vult hij diplomatiek aan.
Enorme deceptie
In februari 2022 besloten De Ket en Lommerde om de veertig geplande voorstellingen van Het Pauperparadijs voor dat jaar af te gelasten. Ze slaagden er niet in om samen met de provincie Drenthe een oplossing te vinden voor de stikstofuitstoot van hun productie, al was die nog zo klein. Een enorme deceptie, aldus De Ket. „Vrijwel elke columnist in Nederland heeft toen over ons geschreven. We werden een voorbeeld van hoe het stikstofbeleid is vastgelopen. Een theatergroepje met nauwelijks uitstoot dat niet mag spelen, absurd.”
Boosdoener is de speellocatie, het gevangenismuseum in Veenhuizen. Het decor van Het Pauperparadijs ligt vlak bij het Fochteloërveen. Een dieselaggregaat om stroom mee op te wekken en reisbewegingen van bezoekers zorgden samen voor een overschrijding van de stikstofnormen. Dat mag niet vlak naast een kwetsbaar natuurgebied. Sinds de Raad van State in 2019 besloot dat geen gebruik mag worden gemaakt van een zogenaamde PAS-melding (zie kader) moet iedereen die de norm overschrijdt een vergunning aanvragen bij de provincie.
Programma Aanpak Stikstof (PAS)
Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) maakte vanaf 2015 activiteiten met stikstofuitstoot mogelijk door een voorschot te nemen op toekomstige positieve gevolgen van het stikstofbeleid. Door vooruit te lopen op die positieve effecten, konden activiteiten die mogelijk schadelijk waren voor natuurgebieden toch doorgaan. Evenementen met weinig uitstoot mochten zonder overleg doorgang vinden, van andere activiteiten (zoals het bouwen van een nieuwe stal) moest alleen melding worden gedaan. De Raad van State, de hoogste bestuursrechter van Nederland, bepaalde in 2019 dat dit in strijd was met de Europese wetgeving. Sindsdien vallen alle activiteiten met stikstofuitstoot onder dezelfde wetgeving.
Scène uit Het Pauperparadijs in Veenhuizen. Foto: Reyer Boxem
Drie keer door rood
„De regels waar we aan moesten voldoen wijzigden continu”, vertelt producent Lommerde. „Toen zijn we door de tijd geschoten. De harde deadline voor een serie voorstellingen in 2022 was 1 januari. Dan moet je contracten gaan ondertekenen, er zijn zeventig medewerkers van je afhankelijk. Die moet je duidelijkheid bieden, anders zitten ze een zomer zonder werk. We hebben die deadline weten op te rekken tot 1 februari. Toen waren we al drie keer door rood gereden en wisten we nog steeds niet waar we aan toe waren. Op basis van die onzekerheid hebben we de knoop doorgehakt.”
„De eerste kaarten voor deze serie voorstellingen zijn al verkocht in 2019”, vult De Ket aan. „De acteurs en technici hebben steeds hun agenda’s vrijgehouden. We konden niet langer watertrappelen, want we waren al uitgeput van de jaren ervoor.”
Onverwachts
De beslissing van de theatermakers kwam als een verrassing voor het provinciebestuur. ‘Dit is vreemd. We hadden samen met de producent toch een oplossing gevonden?’ stuurde commissaris van de Koning Jetta Klijnsma in een WhatsApp-gesprek met Drentse bestuurders toen het nieuws bekend werd.
Ook voor gedeputeerde Hans Kuipers, verantwoordelijk voor het verlenen van vergunningen, kwam de annulering onverwacht. „We hebben van het begin af aan meegedacht met de theatermakers”, vertelt hij tien maanden later op het provinciehuis in Assen. „Maar we hebben naar elkaar toe moeten groeien. Partijen die iets organiseren kregen opeens te maken met de Wet Natuurbescherming. Theatermakers zijn geen ecologen, we hebben moeten leren om in duidelijke taal uit te leggen wat we van een vergunningaanvraag verwachten.”
Volle tribunes bij een eerdere opvoering van het Pauperparadijs. Foto: Marcel Jurian de Jong
In de touwen
Ondanks de tegenvallers doen Tom de Ket en Wolter Lommerde dit jaar een laatste poging om de ruim 15.000 mensen die al een kaartje in huis hebben naar Veenhuizen te halen.
Daar begonnen ze niet direct in februari mee, vertelt De Ket. „Na zo’n beslissing hang je eerst helemaal in de touwen. Het Pauperparadijs is niet onze enige productie. We hebben wel met het idee gespeeld om het hele verhaal te vergeten en iets anders te doen. Ook omdat we ons niet meer gesteund voelden. We hebben veel betekend voor de regio, maar voelden geen enkele urgentie bij de wetgever.”
Ander signaal
Die houding sloeg volgens hem om toen de editie van 2022 afgelast werd. „Het is een chefsache geworden, de gedeputeerde heeft het naar zich toegetrokken en er is overleg geweest met de commissaris van de Koning. We moeten nog steeds aan dezelfde regels voldoen, maar het signaal vanuit de politiek is anders.”
Salderen of 'verleasen'
Er zijn verschillende mogelijkheden om een activiteit met te veel stikstofuitstoot door te laten gaan. Met intern salderen zorg je binnen je activiteit voor minder uitstoot, om ergens anders iets nieuws te kunnen doen. Extern salderen betekent dat een andere partij minder stikstof gaat uitstoten, en jij die ruimte overneemt. Het verleasen van stikstof is een tijdelijke vorm van extern salderen. In al deze situaties stoot je stikstof uit, maar blijft dat in balans door ergens anders uitstoot weg te nemen.
Om een reeks voorstellingen in 2023 mogelijk te maken is aan alle kanten wat gesprokkeld, vertelt Lommerde. „We hebben geprobeerd om onze uitstoot te verminderen, en daarbij vragen we een zogenoemde passende beoordeling aan. Daarmee tonen we aan dat onze productie eigenlijk geen invloed heeft op kwetsbare natuur.” Beide makers zijn daarom overtuigd van een goede afloop. „Het is 99,9 procent zeker dat het doorgaat”, aldus De Ket.
De passende beoordeling wordt in Nederland nog niet veel gebruikt als vergunningstype. Initiatiefnemers moeten daarbij aantonen dat hun kortdurende of eenmalige evenement geen nadelige effecten heeft op een beschermd natuurgebied. Andere oplossingen, zoals het salderen of verleasen van stikstofuitstoot (zie kader) zijn algemener van aard.
„Het is pionieren”, zegt gedeputeerde Hans Kuipers daarover. Zo stellig als de theatermakers is hij dan ook niet over de kansen voor 2023. „Ik hoor van ambtenaren dat dit een vruchtbare optie is, maar we hebben te maken met een harde juridische werkelijkheid. Ik zeg pas dat Het Pauperparadijs doorgaat als er een vergunning ligt.”
Disproportioneel
Nadat de Raad van State in 2019 een streep zette door het PAS moet iedere activiteit met stikstofuitstoot een vergunning hebben. Volgens Kuipers is dat systeem disproportioneel. „Eerder was het zo dat, afhankelijk van je uitstoot, een PAS-melding bij de provincie genoeg was. Op basis daarvan heeft Het Pauperparadijs eerder gewoon kunnen plaatsvinden. Nu moet iedereen aan dezelfde strenge voorwaarden voldoen. Of je nou een fabriek wil bouwen of een evenement wil organiseren, de wet ziet geen verschil. Dat is zuur.”
De provincie heeft daarin weinig speelruimte voor uitzonderingen. „We steken veel tijd in het vooroverleg, want we zien Het Pauperparadijs graag terugkomen.”
Volgens Kuipers is het zaak dat de rijksoverheid werk maakt van natuurbescherming. „Op dit moment zien we dat de natuur in Nederland steeds verslechtert. Dat zorgt ervoor dat we ons aan deze strenge normen moeten houden. Als onze natuur in topconditie is, heb je een ander uitgangspunt en is er meer mogelijk.”
Degelijke vergunning
Ondanks de goede intenties blijf het nog even spannend. Halverwege februari kan er een voorlopige vergunning liggen. Die moet degelijk zijn, benadrukt Kuipers. „We moeten zorgen dat die passende beoordeling een toets bij de rechter doorstaat.”
De gemeente Noordenveld was in de veronderstelling dat er al aanvragen lagen, maar laat weten dat er nog niks concreets is ingediend. Wel zijn de makers continu in gesprek met burgemeester en wethouders. Een woordvoerder geeft aan dat de vergunningen voorheen geen probleem waren, maar maant tot spoed.
Enthousiasme
Alle tegenslag heeft de zin om te spelen niet weggenomen, zegt Lommerde. „We weten dat veel mensen de voorstelling nog willen zien. Dat hebben we ook toegezegd aan onze cast en crew. Die hebben ook drie zware jaren gehad.” Met het verhaal zijn hij en De Ket nog niet klaar: naast de voorstelling werken de makers aan een film over Het Pauperparadijs. „Voor een deel is dat risicospreiding”, geeft De Ket toe. „Maar het is ook ontzettend leuk. Het biedt ons ook de kans om de ongelijkheid tussen klassen veel beeldender te maken.”
In het nieuwe jaar wordt samen met de gemeente een avond gepland voor omwonenden. „We willen de regio ook weer een beetje enthousiast maken voor Het Pauperparadijs. De negativiteit willen we van ons afschudden. We hebben de meest succesvolle Drentse theatervoorstelling ooit gemaakt, duizenden mensen kijken er al jaren naar uit. Daar willen we ons nu op richten.”
