Erik van Engelen bij het ijsberenverblijf. Hier zijn bovengronds rioolbuizen geplaatst, waar de dieren geregeld in vertoeven. Op deze manier zijn ze beter te zien voor het publiek. Foto: Jaspar Moulijn
Hij maakte turbulente tijden mee, als hoofd van dierenpark Wildlands in Emmen. Het park leed miljoenenverliezen bij zijn aantreden, stevende af op een faillissement en toen moest corona nog komen. Volgende maand vertrekt Erik van Engelen (54). ,,Het was een unieke baan in een unieke omgeving.’’
Veel sterkte. Dat is wat Erik van Engelen te horen kreeg in plaats van het normale ‘gefeliciteerd’ bij een nieuwe baan. En hij had het nodig, in de periode dat hij de scepter zwaaide bij dierenpark Wildlands Adventure Zoo Emmen.
Een jaartje als interim-directeur problemen oplossen, zo was het idee. Het werden er bijna vijf.
,,Als ze van tevoren hadden gezegd dat het voor zo lang zou zijn, had ik het niet gedaan’’, zegt hij. Niet dat hij ooit heeft overwogen het bijltje erbij neer te gooien. Maar de balans werk-privé was verre van optimaal. Terwijl zijn gezin in Haarlem woonde, verbleef hij in een bed and breakfast in Erm. Volledige werkweken eerst, later sliep hij er elke dinsdag en donderdag.
Pittig
,,Aan de ene kant gaf het mij rust dat mijn gezin er niet was. Ik kon me volledig focussen op het werk en hoefde nooit naar huis te bellen om te zeggen dat ik niet kwam eten. Maar voor mijn vrouw, die mij altijd heeft gesteund, was het pittig.’’
Hij bleef zo lang omdat de problemen complexer bleken dan gedacht. Bovendien had hij het in Emmen naar zijn zin. Het was taaie kost waar hij zijn tanden in zette, maar van stress heeft hij niet snel last. Sterker: hoe ingewikkelder iets wordt, hoe rustiger hij wordt. Dat zit in de aard van het beestje.
Ter opfrissing van het geheugen: Wildlands opende in 2016 de deuren, als opvolger van het Noorder Dierenpark/Dierenpark Emmen. De start was overweldigend. In negen maanden tijd kwamen er 1,3 miljoen bezoekers naar het park, opgezet als mix tussen dierentuin en pretpark. Dieren bekijken, een safaririt maken over de savanne, of een boottochtje door de jungle: voor elk wat wils, met ook een rol voor entertainment. Verklede figuren op de paden en muziek uit de boxen.
De jaren erna maakte het bezoekersaantal een vrije val: in 2018 eindigde de teller op 855.000 en leed het park een verlies van 8,5 miljoen euro. Directeur Frankwin van Beers stapte op en Van Engelen werd binnengehaald als crisismanager. Hij kreeg een paar maanden de tijd voor een reddingsplan.
Bij de savanne is het ranger station gebouwd, waar bezoekers informatie krijgen over stropers. Foto: Bianca Schmidt
Hoe zagen uw dagen eruit?
,,Op mijn eerste werkdag had ik ‘s ochtends een gesprek met het managementteam, ’s middags met de Raad van Commissarissen en ’s avonds met de financiers. Op dag twee zat ik met de wethouder en de burgemeester om tafel. Er is geen normaal inwerkprogramma geweest.’’
Echt nooit gedacht: ik stop ermee?
,,Nee. Ik voelde van het begin af aan veel steun. Natuurlijk was het personeel gefrustreerd en teleurgesteld dat beloftes niet waren waargemaakt en dat het park niet was geworden zoals hen was voorgespiegeld. Maar ik merkte ook dat de motivatie heel diep zat. Zit. Het grondgevoel, de trots, was niet verdwenen.’’
Was u er snel uit wat er fout zat?
,,Ja, maar dat hoefde ik niet allemaal zelf te bedenken. Het personeel had daar wel inzicht in en op sociale media waren veel meningen te vinden waar we wat mee konden. Bezoekers vonden Wildlands vlees noch vis. Want wat was dat nou: een themapark met dieren? Toen ik na zes weken zei: ‘We zijn weer een dierentuin’, was er zo’n opluchting. Dat deel was geen raketwetenschap, maar het bood wél perspectief en richting. Die nuchtere aanpak gaf vertrouwen, kreeg ik vaak te horen.’’
De koerswijziging hield in dat de dieren zichtbaarder werden gemaakt en dat er meer soorten kwamen. De attracties bleven, maar het zou Van Engelen niet verbazen als de achtbaan over tien jaar is verdwenen. ,,De andere attracties zorgen ervoor dat je de dieren beter kunt zien of zijn educatief, maar de achtbaan is een vreemde eend in de bijt.’’
In een bootje door de grote kas in Jungola. Foto: Jan Anninga
Hij schrapte bijna alle entertainment – de verklede figuren die door het park liepen – met uitzondering van Jungle Jim en verlaagde de entreeprijs van 30 euro naar 23 euro. En er kwam meer oog voor educatie, een wens van het publiek.
Tegelijkertijd voorkwam de gemeente Emmen een bankroet door alle leningen over te nemen en te verhogen. Zij werd schuldeiser voor 63 miljoen euro en 100 procent eigenaar. Ondertussen sneed Van Engelen rigoureus in de kosten. Hij zegde 40 van de 250 vaste personeelsleden de wacht aan en verlengde tijdelijke contracten niet.
Het leidde ertoe dat het verlies in 2019 beperkt bleef tot 2,5 miljoen euro. Het bezoekersaantal zat in de lift en was gestegen naar 930.000, de waarderingscijfers schoten omhoog en meer mensen sloten weer een abonnement af.
Maar om te zeggen dat Wildlands in rustig vaarwater belandde: niet bepaald.
‘Midscheeps geraakt’
In 2020 brak corona uit en moest de poort dicht. ,,We werden midscheeps geraakt. Een deel van onze mensen zat thuis, er waren geen inkomsten en alle kosten liepen door. Denk aan alle dieren die voer nodig hebben of de grote kas die verwarmd moest worden.’’ Ook de jaren erna werd de dierentuinsector geplaagd door sluitingen en andere beperkingen, zoals een maximumaantal bezoekers.
En nu is er de energiecrisis. De thermostaat van de energieslurpende grote kas is omlaag gedraaid maar nog altijd zijn de energiekosten van park en het bijbehorende Atlas Theater miljoenen euro’s per jaar. Weer een uitdaging: de kas gasloos maken.
Wat is het moeilijkst geweest?
,,Dat ik mensen moest ontslaan. Op papier kun je makkelijk schrappen in de kosten. Maar als er iemand tegenover je zit tegen wie je moet zeggen: ‘Het houdt hier op voor jou’… dat is iets anders. Ze hadden ook nog eens een unieke functie. Het waren geen callcentermedewerkers die makkelijk ergens anders terecht konden. En ze hadden niets verkeerd gedaan. Ze werkten alleen in een te grote organisatie.’’
Er zijn ook nare gebeurtenissen met dieren geweest. Een leeuwin werd gedood door een mannetjesleeuw, een neushoornvrouwtje vond de dood bij de kennismaking met een mannetjesneushoorn. Behoren deze niet tot moeilijkste momenten?
,,Nee. Dit soort dingen hoort erbij. Je hebt met dieren te maken waarbij je niet alles in de hand hebt. Je kunt je alleen afvragen: Hebben we het juiste gedaan toen? En met de wetenschap van toen was dat zo. We hebben wel dingen aangepast. Op de savanne zijn een struisvogel en een zebra door een neushoorn verdrukt. Daar hebben we de trechtervorm aangepast, zodat de dieren beter kunnen vluchten.’’
Hebt u ook fouten gemaakt?
,,Ik denk eigenlijk dat we veel dingen goed hebben gedaan. Er zat snelheid in het proces, er waren korte lijntjes met de gemeente, Jetta Klijnsma (commissaris van de Koning), Marco Out (voorzitter van de Veiligheidsregio). Waar andere parken in onzekerheid zaten over wat de coronamaatregelen voor hen betekenden, had ik al duidelijkheid.’’ Dan, na enig nadenken: ,,Ik weet niet of ik het helemaal goed heb gedaan met de mensen die weg moesten. Die gesprekken had ik zorgvuldiger moeten doen. Ik had meer de tijd moeten nemen om het traject met hen door te spreken, denk ik nu. Maar alles stond onder zo’n hoge tijdsdruk.’’
Sinds vorig jaar zijn er bevers te zien in Wildlands. Foto: Jan Anninga
De gemeente schoot meermalen te hulp, met coronasteun – uit een landelijke pot – en energiesteun. Hoe was het om steeds uw hand te moeten ophouden?
,,Ik zie dat heel anders. Ik hou mijn hand niet op. Corona is een extreem bijzondere situatie. We hadden geen reserves, dus dan doe je een beroep op de regelingen die daarvoor bedoeld zijn.’’
Op sommige overheidsregelingen kon u geen aanspraak maken omdat Wildlands staatseigendom is. Is die eigendomssituatie een vloek of een zegen?
,,Een zegen, want de gemeente heeft ons gered! En ik heb altijd alle vrijheid gehad. De verhouding met de gemeente is erg goed.’’
De burger moppert al snel dat er ‘weer geld naar de dierentuin gaat’. Terecht?
,,De gemeente ziet het anders. Zij ziet Wildlands als kroonjuweel. Het is de grootste toeristische attractie boven Zwolle en uit onderzoek is gebleken dat het 46 miljoen euro per jaar oplevert, inclusief de indirecte opbrengsten van toeristen die blijven overnachten of eten.’’
Binnenkort trekt Van Engelen de deur van het dierenpark achter zich dicht. En die van de bed and breakfast waar hij zoveel nachten heeft doorgebracht. Hier vandaan maakte hij ’s avonds zijn rondes op de racefiets of mountainbike, om fit te blijven. Soms trok hij erop uit naar de VAM-berg in Wijster.
De tijd is rijp om weer meer bij zijn gezin te zijn. Hij wil weer weten wat zijn jongste dochter ’s ochtends op haar boterham naar school wil. En hij is klaar voor een nieuwe functie, ergens anders, als directeur.
Op het plein van Wildlands wordt hard geklust, onder anderen door Ivana van den Berg. Bij het zogeheten Dogon-dorp, met kinderboerderij, krijgen de ezels een ruimer verblijf. Zij zijn straks al te zien vanaf het plein, bij binnenkomst. Foto: Marcel Jurian de Jong
Bovendien is Wildlands in zijn ogen klaar voor een toekomst zonder hem. Hij laat een tienjarenvisie achter waarin educatie, duurzaamheid en dierenwelzijn centraal staan. Er komt onder meer een interactieve experience bij de ijsberen, over klimaatverandering, en het zogeheten Dogondorp – met kinderboerderij – krijgt een metamorfose. De ezels krijgen meer ruimte in een nieuw verblijf en zijn straks al te zien vanaf het plein, direct bij binnenkomst.
Het tienjarenplan laat minder ambities zien dan hij had gewild. Grote investeringen ontbreken omdat daar op dit moment geen geld voor is. Dat komt er wellicht nog wel; de gemeente bekijkt of ze de leningsvoorwaarden kan aanpassen, zodat er meer investeringsruimte komt. Van Engelen hoopt van harte dat dit doorgaat.
Van Engelen blijft adviseur
Hij laat Wildlands niet helemaal los en blijft als adviseur van de gemeente betrokken bij het park, waaraan hij verknocht is geraakt. Waar hij trots op is.
Op het vernieuwde plein zijn behalve aapjes ook koi karpers te zien. Foto: Jan Anninga
,,Mensen die vier jaar niet zijn geweest, kijken hun ogen uit. Het plein is helemaal veranderd, met meer terras en aapjes, er is een doorsteek gekomen tussen Nortica en Serenga en we zijn van 200 naar 260 diersoorten gegaan. Ik hoor vaak van mensen: ‘We zijn weer trots op het dierenpark van Emmen’. Dat vind ik het mooiste wat je kunt horen. Ik ben elke dag met plezier naar het werk gegaan. Het was een unieke baan in een unieke omgeving, met enorm betrokken werknemers. Met hen heb ik echt een warme band opgebouwd. Ik moet nog oppassen dat ik niet emotioneel word bij mijn afscheid.’’
Paspoort
Naam Erik van Engelen
Geboren 1968 in Breda
Woonplaats Haarlem
Opleiding heao commerciële economie en master of brand management
Werk interim-directeur/bestuurder Wildlands Adventure Zoo Emmen, daarvoor directiefuncties voor onder meer Eneco, ING en Ab Inbev
Nevenfunctie voorzitter Koninklijke Bond van Adverteerders
Privé samenwonend met Meggy, twee dochters Robin (10) en Cleo (14)
