Wat als Slochteren zich onafhankelijk had verklaard na de vondst van aardgas?

Zelden iemand zo angstig zien smeken om zijn stofzuiger terug te krijgen als acteur Roger Goudsmit tijdens de repetities voor De Slochter Vrijstaat. Maar ja, hij speelt dan ook Sybren, een slimme natuurkundige uit een parallel universum die met dat stofzuiger-achtige apparaat in het onze is terechtgekomen. Het ding is van levensbelang – niet alleen voor hem, maar voor iedereen.

Maar de acteurs Terri (van Splunder) en Joost (Dekker) geloven hem niet. Hij lijkt veel te veel op hun vriend, de acteur Roger Goudsmit, met wie ze al vaker toneelspeelden. Zij denken dat er een schroefje bij hem loszit. Maar is dat wel zo? Intussen betrekken ze hem toch maar bij hun voorstelling over de Slochter Vrijstaat, waar ze zelf nogal wat onenigheid over hebben.

„Ja, het is absurdistisch. Ik noem het een cross-over tussen fantasy en sciencefiction”, zegt artistiek leider Theo de Groot van PEERD Theater. Het Groningse gezelschap boog zich over het boek In de Slochter Vrijstaat uit 2023 van de Groningse schrijver Auke Hulst. Daarin schetst hij een denkbeeldige werkelijkheid waarin de gemeente Slochteren zich na de vondst van aardgas in de bodem in 1964 onafhankelijk verklaarde.

„Dat gebeurde overigens na een bloedige slag tussen het Nederlandse leger en de vrije Slochtenaren bij de Knijpsbrug, hier 300 meter verderop”, zegt De Groot vanuit de dependance van theater Kielzog aan de Hoofdstraat in Hoogezand, waar de voorstelling wordt gespeeld. „Die oorlog leidt in het boek tot de onafhankelijkheidsverklaring. Het boek speelt twintig jaar later, in 1984, als de Vrijstaat bloeit en teert op de aardgasbaten, maar ook de eerste aardbevingen plaatsvinden. Ons stuk gaat daar verder, wanneer de verslaving aan gas zijn keerzijde blijkt te hebben.”

Sjoerd Meijer regisseert de voorstelling en schreef de tekst. „Theo heeft me benaderd voor dit project en ik kreeg veel vrijheid van hem”, vertelt hij na de repetities. „Ik ben gaan doordenken: we fantaseren als Groningers over een alternatieve werkelijkheid waarin we ons lot in eigen hand nemen. Waarom ga je zoiets verzinnen, wat wil je daarmee? Je hebt mensen die het als gedachtenexperiment leuk vinden om zich een andere wereld voor te stellen, maar je hebt ook mensen die willen dat zo’n fantasie werkelijkheid wordt.”

Met die ideeën voedt Meijer zijn personages, de acteurs Terri en Joost. Daarmee wordt het metatheater – de acteurs spelen zichzelf als acteur. „Ik dacht: het zijn toneelspelers en tegelijkertijd geëngageerde Groningers die een voorstelling willen maken en die met het publiek aan het fantaseren slaan over hoe de Slochter Vrijstaat eruitziet. Maar gaandeweg botsen hun ideeën daarover: Joost is een pragmaticus die vindt dat iedereen samen moet zijn, maar die daarvoor wel over grenzen gaat.”

Terri is in het stuk zijn tegenpool, legt de regisseur uit. „Zij raakt geradicaliseerd en denkt dat dit dé oplossing is. Als mensen zoals Joost Eerdmans in Den Haag verkondigen dat de gasputten weer open moeten, dan kunnen we dat alleen voorkomen als we volledige soevereiniteit hebben. En dan heb je Sybren nog – dat is dus wel een rol, Roger speelt niet zichzelf. Het leek me grappig als er iemand bij is die zegt dat hij echt uit de Vrijstaat komt. Zijn drama is alleen dat niemand hem gelooft, maar voor hem is het verhaal waar. En hij brengt in het verhaal Joost en Terri dichter bij elkaar.”

Want de fantasie over hoe de Slochter Vrijstaat zich tussen de jaren 80 en nu ontwikkeld heeft – waar ze niet te veel over willen verklappen – gaat voor Meijer vooral over de vraag of verhalen naast elkaar kunnen bestaan. En of je dan nog naar elkaar luistert, en waar het toe leidt als dat niet meer lukt. „Dat heeft het personage Sybren aan den lijve ondervonden in de Vrijstaat. De ellende begint als je niet meer wilt accepteren dat er ook nog andere verhalen zijn dan jouw eigen verhaal.”

Daarmee maakt PEERD ook een politiek punt. „Het heeft een politieke kern, maar is tegelijk een komische, toegankelijke voorstelling”, zegt Meijer. „Het is een parabel. Je verlaat het theater wel met een hoopvolle glimlach, er zit een mooie nieuwjaarsboodschap in”, vult De Groot aan.

PEERD is een klein theatergezelschap dat werkt met professionele en amateurspelers uit Groningen. Het werd in 2009 opgericht door Theo de Groot, naast theatermaker ook docent Groninger taal- en letterkunde. In de voorstellingen die om de twee, drie jaar opduiken speelt de streektaal steevast een rol. „In deze voorstelling is zo’n 20 procent van de tekst in het Gronings, de rest in het Nederlands. Vaak is het een mengeling, omdat ik het belangrijk vind dat er een Gronings element in zit.”

Maar dat element trekt De Groot graag breder. „Ik probeer altijd voorstellingen te maken die de tijdsgeest proberen te vangen. We hebben in en vlak na de coronatijd een voorstelling in de Eemshaven gespeeld, HAIM, dat ging over de teloorgang van cultuurgebied vanwege de industrie. Ik heb ook een kleine voorstelling gemaakt, DNA USA, over migratie en de vraag wanneer je zelf zou emigreren. En De Slochter Vrijstaat gaat over regionalisme. Groningen is natuurlijk wel onderdeel van de wereld. Is het een goed idee om je helemaal terug te trekken uit die wereld?”

Regisseur Meijer vindt persoonlijk van niet. „Omdat ik me ook heel verbonden voel met andere delen van Nederland, maar ook omdat ik denk dat je het met elkaar moet doen en dan sterker staat. Maar ik begrijp heel goed dat je je lot in eigen hand wilt nemen.”

„Ik ben opgegroeid in Grijpskerk, waar in onze achtertuin dat enorme gascomplex werd gebouwd. Er werd wel een park voor gebouwd, maar in de eerste jaren was het een soort lichtstad achter ons huis, terwijl we uitzicht hadden over het prachtige platteland. Dat heeft mijn vader wel veel gedaan, zag ik. Ik leerde daar wel dat het lot niet altijd het jouwe is om te bepalen.”