Kunstenaar Mikines van de Faeröer eilanden moet standaard een tube vol melancholie in zijn schilderkist gehad hebben 

Het begint een mooie traditie te worden bij Museum Belvédère in Heerenveen: de solotentoonstellingen van bekende en minder bekende buitenlandse kunstenaars. In de afgelopen jaren exposeerde het museum onder anderen Paula Modersohn-Becker, Käthe Kollwitz, Giorgio Morandi en Mikalojus Konstantinas Ciurlionis. Sommigen onder hen kregen juist in dit museum hun eerste grote tentoonstelling in Nederland.

Dat is ook het geval met Sámal Elias Frederik Joensen-Mikines (spreek uit: Mietsjienus, klemtoon op de eerste lettergreep), een kunstenaar van de Deense Faeröer eilanden. Zijn werken over het desolate landschap, de melancholieke bevolking, de griendenjacht en de grimmige klimatologische omstandigheden passen heel goed in het Belvédère.

,,Wij zijn altijd al gericht geweest op het Noorden’’, zegt Han Steenbruggen, directeur van Museum Belvédère. ,,In onze eigen collectie hebben we werk van kunstenaars als Zoltin Peeter, Tjibbe Hooghiemstra en André de Jong die hun inspiratie zochten in verre noordelijke streken. Ook voelen we als museum, vanuit onze Friese wortels, verwantschap met gebieden die binnen hun land een eigen cultuur hebben en een eigen taal. Dus als we goede kunstenaars op het spoor komen uit zulke contreien, dan proberen we die hier te exposeren.’’

Steenbruggen heeft Mikines leren kennen via Arno Brok, commissaris van de koning in Friesland. Brok, die een persoonlijke fascinatie heeft voor het Noorden, bezocht een aantal keren de Faeröer eilanden en ontdekte daar de kunstenaar.

,,Brok liet me een heel dik boek zien, een catalogus van een museum uit IJsland, gewijd aan Mikines. Prachtig werk en een bijzonder verhaal. Bijna niemand weet waar die eilanden liggen, bij welk land ze horen, wat er de omstandigheden zijn, hoe weinig mensen daar wonen en wat ze doen. Een leven in totale isolatie, zeker honderd jaar geleden. En dan is daar, in de jaren 20 van de vorige eeuw, opeens iemand die vanuit het niets, want er zijn geen invloeden van buitenaf, gaat tekenen en schilderen.’’

Een paar Scandinavische kunstenaars die de eilandengroep in die tijd bezoeken om het landschap te schilderen, herkennen het talent van Mikines en stimuleren hem om een kunstopleiding te gaan volgen in Kopenhagen.

,,Hij komt er in aanraking met de moderne Europese kunst en voelt verwantschap met Van Gogh en Munch. Toch keert hij altijd weer terug naar de eilanden en houdt hij, tot zijn dood, vast aan de onderwerpen die verbonden zijn met zijn land van herkomst. De Faeröer eilanden zijn in zijn ziel verankerd. En ook daarom past zijn werk zo goed in ons museum, want wij hebben immers veel kunstenaars in de collectie die zich volledig verbonden voelen met hun geboortegrond.’’

Aan Albert Oost, collectiebeheerder en programmeur bij Belvédère, de taak om werk van Mikines naar Nederland te halen. Dat viel nog niet mee.

,,We waren zo’n jaar of vijf geleden begonnen met de voorbereiding van deze expositie en hadden toen al een keuze gemaakt uit de dikke catalogus die Brok ons liet zien. Maar toen kwam corona en viel alles stil. Op het moment dat de wereld weer ging draaien, werden we geconfronteerd met een nieuwe realiteit. Bruikleengevers die vijf jaar geleden nog wel met ons in zee wilden, haakten nu af, of hadden hun werken al in bruikleen gegeven aan andere musea. Sommige werken waren niet beschikbaar door de conditie waarin ze verkeerden. Ook was er over een veel andere werken geen informatie beschikbaar en de uitgever van het boek was failliet en onvindbaar. Het museum op de Faeröer kon me ook niet wijzer maken. Ik moest dus, tussen alle andere tentoonstellingen door, opnieuw beginnen en een nieuwe lijst maken van werken die we graag wilden tonen. Uiteindelijk lukte het om via een veilinghuis waar regelmatig werk van Mikines werd verhandeld andere contacten te leggen.’’

Oost was getroffen door de dramatiek die spreekt uit het werk van Mikines.

,,Het is op de Faeröer nogal deprimerend. Het regent er 270 dagen per jaar, er is zelden zon, de temperatuur komt vrijwel nooit boven de 15 graden Celsius en het stormt er altijd. En dan is er de geschiedenis vol scheepsrampen, uitbraken van tuberculose – een groot deel van de familie van Mikines is eraan overleden – de gewelddadige griendenjacht, het zware Luthers geloof... Opgewekt word je er niet van, maar voor een plein air-schilder als Mikines is zo’n plek echt een geschenk.’’

Een mooi voorbeeld daarvan zijn de schilderijen van de griendenjacht: de woelingen van het water, de wanhoop van de dieren, de woeste bewegingen van de vissers, het rood van het bloed. Een expressionist als Mikines krijgt vorm en kleur hier door het leven zelf aangereikt. Dat geldt ook voor zijn landschappen in barre weersomstandigheden. De zware kleuren die hij gebruikt versterken het eenzame en desolate karakter ervan. Bij Mikines zie je hoe mooi zwaarmoedig een hoge rotspunt langs de zeekust kan zijn. Hij moet standaard een tube vol melancholie in zijn schilderkist gehad hebben.  

Oost is blij met de expositie: ,,Ik denk dat wij als klein museum in Heerenveen met Mikines opnieuw voor landelijke impact kunnen gaan zorgen.’’