Stripmaker Barbara Stok uit Groningen komt met een nieuwe graphic novel. In 'De filosoof, de hond en de bruiloft' speelt Hipparchia, een van de eerste vrouwelijke filosofen, de hoofdrol
Striptekenaar Barbara Stok maakte een boek over Hipparchia, een van de eerste vrouwen die filosoof werd. Foto: Corne Sparidaens
Barbara Stok maakte een graphic novel over Hipparchia, een van de eerste vrouwelijke filosofen. Zij betoogde dat geluk niet wordt bepaald door materieel bezit of status, maar door het onafhankelijk zijn daarvan.
Zo’n tien jaar geleden werd Barbara Stok gevraagd of ze een boek wilde maken over Vincent van Gogh, een van de beroemdste kunstenaars ter wereld. Onder beding van volledige vrijheid ging ze op het verzoek in. Daarna gebeurde iets wat stripmakers zelden meemaken. Haar Vincent ging de wereld over, met vertalingen in het Albanees tot en met het Koreaans.
Deze week verscheen een nieuw boek van de stripmaker uit Groningen. Voor De filosoof, de hond en de bruiloft verplaatste ze zich in Hipparchia, een van de eerste vrouwelijke filosofen. In haar bekende tekenstijl – klare lijn, minimalistisch – vertelt Stok over een Griekse vrouw die in de vierde eeuw voor Christus door haar familie wordt uitgehuwelijkt aan een mooie, rijke man en zich begint af te vragen wat de bedoeling is van haar leven, het leven.
Vijf jaar heeft Stok (Groningen, 1970) aan haar boek gewerkt. ,,Het heeft langer geduurd dan gedacht”, vertelt ze in haar werkkamer. ,,Het is ook dikker geworden dan gedacht: bijna driehonderd bladzijden. De documentatie bleek een enorme klus. Eerst heb ik een half jaar onderzoek gedaan naar de filosofen van die tijd en het schrijven van het scenario.”
Toen moest het tekenen nog beginnen. ,,Ik dacht: oké, Hipparchia reist naar Athene. Hoe deden ze dat? Met een boot en naar de haven met een kar. Maar wie trekt die kar? Een paard? Een ezel? Is er al tuigage? Alles moest ik uitzoeken. Eten, kleding, gewoontes, gebruiken. Je wilt dat het klopt, dat mensen met verstand van die tijd zo’n boek niet tenenkrommend lezen.”
Ze haalt een album met foto’s te voorschijn met tientallen selfies waarop ze is gehuld in een kleed zoals dat in de Griekse oudheid door vrouwen moet zijn gedragen. ,,Ik kwam er niet uit hoe die gewaden in elkaar zitten”, vertelt ze bladerend. ,,Je moet weten hoe die dingen in elkaar zitten. Weet je dat niet, dan raak je vroeg of laat verstrikt in hoe de lijnen lopen.”
En dan waren er nog ‘andere dingen’ die aandacht vroegen, die van het werk afleidden. ,,De hond is doodgedaan. Dat kwam wel aan bij mij. Een tante is overleden. Mijn schoonmoeder is overleden. Er kan een hoop gebeuren in vijf jaar.”
Vrouwen inferieur aan mannen
Stok kwam Hipparchia op het spoor via het boek Vrouwelijke filosofen van Carolien Creton uit 2012. In de geschiedschrijving bestaat één paragraaf over haar, opgetekend door Diogenes Laërtius, die in de derde eeuw na Christus de levens en ideeën van honderden Griekse denkers heeft beschreven.
Ook over het dagelijks leven van vrouwen in de Griekse oudheid bleek weinig bekend, ontdekte Stok. ,,Ze werden ingeperkt. Hoeveel vrijheid ze hadden is moeilijk te achterhalen. Het was not done om over vrouwen te schrijven. Over een goede vrouw hadden de Grieken het niet. In Athene waren ze voor de wet inferieur aan mannen. De filosofie uit die tijd is zeer moeite waard, maar de tijd zelf was voor heel veel mensen echt verschrikkelijk.”
Stok laat haar hoofdpersoon, verkleed als man, in contact komen met Crates, de leermeester van Hipparchia met wie ze later is getrouwd en kinderen heeft gekregen. De twee worden tot de cynici gerekend, een stroming van filosofen die een minimalistische levensstijl volgde en zich tegen de rangen, standen, normen en conventies van hun tijd keerden.
De hoofdstukken in haar boek verwijzen naar thema’s waar de cynici over hebben nagedacht: geluk, ontmaskering van het waardestelsel, de natuur, onafhankelijkheid, vrijheid van spreken, training en innerlijke rust. Het woord cynicus zelf staat voor hond en heeft pas veel later de huidige bittere betekenis gekregen.
Is geld een goede motivatie?
Het idee voor De filosoof, de hond en de bruiloft ontstond tijdens de afronding van Vincent. ,,Ik was hartstikke blij met dat boek, maar ik trok het succes niet goed”, vertelt Stok. ,,Ik mocht naar Brazilië, fantastisch. Ik vind het leuk om op een podium te staan, maar was alleen maar moe. Het lichaam zei nee. Tussen het reizen door lukte het nauwelijks om te werken. Er gebeurde zoveel, ik moest een streep trekken. ”
Ze had na Vincent veel meer beroemde levens kunnen verstrippen. ,,Anne Frank, Beatrix – commercieel allemaal zeer interessant. Maar moet je die weg op als kunstenaar? Is geld een goede motivatie? Of is dat verkeerd? Ik raakte erdoor geblokkeerd. Toen deed zich bij de uitgeverij een wisseling van de wacht voor en kwam er veel enthousiasme voor een boek over Hipparchia.”
Vincent raakte niet volledig uit beeld. ,,Op een gegeven moment ontdekte ik dat in China niet alleen posters, maar ook blouses en speldjes van mijn Vincent worden verkocht. Illegaal. Toen dacht ik: misschien moet ik zelf een webwinkel opzetten. Uiteindelijk kwam ik eropuit dat al die producten dan in China zouden worden geproduceerd. En: zit de wereld echt te wachten op al die spullen?”
Stok besloot het pad naar meer commercieel succes te verlaten: ,,Daar word je zelf een gelukkiger persoon van. En dat ligt in de lijn van wat Crates en Hipparchia vertellen. Doe afstand van de dingen die jou gevangen houden. Het klinkt misschien makkelijk, het is voor iedereen anders, maar er zíjn keuzes te maken die invloed hebben.” Ze haalt een exemplaar van haar boek tevoorschijn. ,,Gedrukt op honderd procent gerecycled papier. Dat wilde ik graag. En het kon.”
Ze spreekt van een strijd. ,,We zitten in een samenleving die ons voortdurend bombardeert met wat nastrevenswaardig is. Mooie dingen om te kopen, leuke reisjes. Een hoger inkomen is beter dan een laag inkomen. Een groot huis is beter dan een kleiner huis. Allemaal zaken waar niemand ongevoelig voor is, ik althans niet. Het is een strijd die we moeten voeren. Want ik denk dat we niet goed bezig zijn met z’n allen.”
Tijdloze problemen
Hipparchia pleit voor een wereldbeeld waarin de mens niet centraal staat, maar deel uitmaakt een groter geheel. ,,Waarom zouden bomen en dieren van minder waarde zijn dan de mens? Als je met die vraag in gedachten naar de wereld kijkt, ga je andere keuzes maken. ”
In haar boek confronteert Stok lezers met tijdloze problemen, zoals het gegeven dat de rijkdom van weinigen mogelijk wordt gemaakt door uitbuiting van velen. Minstens zo intrigerend is de neiging van welvarende mensen om vast te houden aan zaken die ze welbeschouwd niet langer nodig hebben, zoals nog meer eigendom en nog meer status. ,,Waarom zou je naar meer streven? En ten koste van wat? Waarom zou je onderdeel willen zijn van heel veel problemen?”
Op de suggestie dat angst een belangrijke drijfveer kan zijn, reageert Stok door te opperen dat angst niet zou moeten leiden tot meer, meer, meer. ,,Je kunt ook proberen je karakter te versterken en je op die manier wapenen tegen eventuele tegenslagen. Cynische filosofen zoals Crates en Hipparchia zeggen dat werken aan je karakter een betere oplossing is om problemen aan te pakken. Je kunt invloed uitoefenen op wat je denkt. Je kunt angsten te lijf gaan.”
Net als Vincent is De filosoof, de hond en de bruiloft gericht op een publiek van volwassenen en jongvolwassenen. ,,Om dit boek toegankelijk te houden heb ik bepaalde aspecten van de cynische filosofie bewust niet behandeld, omdat het misschien te ingewikkeld zou worden. Ik hoop een beetje dat als mensen dit boek hebben gelezen ze daarna op zoek gaan naar wat de cynici nog meer hebben te melden. Want wat ze te melden hebben, is nog steeds zeer inspirerend. Dat laat Hipparchia zien.”
