Door Goethe verguisd, door Hitler bewonderd. Caspar David Friedrichs landschappen schiepen ons beeld van de Duitse natuur: als een betoverende stilte | Kunst kijken met Eric Bos
'Das Grosse Gehege' (1832) door Caspar David Friedrich. Olieverf op doek (73,5 bij 102,5 centimeter).
In het boek ‘Betoverende stilte’ weet Florian Illies de Duitse schilder Caspar David Friedrich op een verrassende manier tot leven te brengen.
Het landschap Das Grosse Gehege (1831) van Caspar David Friedrich is in een magische atmosfeer gedompeld. We zien een deels ondergelopen gebied in de avondschemering, waar het late zonlicht enkele verstrooide wolken beschijnt. Een bomenrij in tegenlicht. Als je naar het schilderij kijkt, is het of je er middenin staat. Alles ademt een betoverende stilte.
Friedrich schilderde in zijn verduisterde atelier aan An der Elbe 33 in Dresden niet wat hij zag maar wat hij voelde en onderging tijdens zijn vele wandelingen maakte.
Wie Friedrich was en wat anderen van zijn werk vonden, lezen we in Betoverende stilte van de Duitse kunsthistoricus en journalist Florian Illies. Dat het nu is verschenen, heeft natuurlijk alles te maken met het Friedrichjubileum in Duitsland.
Caspar David Friedrich (1774-1840) werd 250 jaar geleden geboren in Greifswald aan de Duitse Oostzeekust, hij ging in de Deense hoofdstad Kopenhagen naar de kunstacademie. In ieder geval werd hij door Goethe verguisd en door Hitler bewonderd.
Romantiek is diep in ons verankerd
Over deze kunstenaar, een van de belangrijkste uit de Duitse geschiedenis, verschenen ongelooflijk veel studies en beschouwingen. Zijn romantische landschappen schiepen het beeld van een Duitse natuur, van hoe we überhaupt naar de natuur hebben leren kijken, want de romantiek uit Friedrichs tijd is nog steeds diep in de onze verankerd.
Florian Illies vult kunsthistorische beschrijvingen aan met anekdotes, getuigenverklaringen en met wat hij in de ontelbare brieven van Friedrich las. Om te kunnen vertellen hoe het Friedrichs werk in de loop van de geschiedenis verging, hoe het werd beschouwd, vergeten, verguisd, herontdekt en gewaardeerd, springt hij zonder probleem geregeld van de ene tijdsperiode naar de andere.
Zoals in 1931 de brand in het Münchener Glaspalast tijdens een expositie van Duitse romantici. Alle kunstwerken, waaronder negen schilderijen van Friedrich, vielen ten prooi aan de vlammen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd een deel van de schilderijen door bombardementen vernietigd. De destructiedrift van Russische soldaten deed de rest.
Florian Illies vermoedt dat de Russen ook veel werken als oorlogsbuit hebben meegenomen waardoor ze verdwenen in particulier bezit.
Het ontroerendste ooit
Op een dag in 1909 loopt de Noorse kunsthistoricus en Friedrichbewonderaar Andreas Aubert, overal op zoek naar verloren Friedrichs, een Damenstift in Oberlausitz binnen. Hij ontdekt in de kamer van een van de bewoonsters, een gravin, ‘een schilderij dat in zijn schoonheid en volmaaktheid, zijn betovering en al zijn licht het ontroerendste is wat hij ooit van Friedrich onder ogen heeft gekregen.’
De grootvader van de gravin won het schilderij bij een loterij in 1832. Het is Das Grosse Gehege (Het grote gebied). Het schilderij werd schoongemaakt en gerestaureerd en is nu eigendom van de Galerie Neue Meister in Dresden.
Het toegankelijk geschreven Betoverende stilte staat vol van dergelijke geschiedenissen die ons niet alleen dichter bij de schilderijen brengen, maar vooral bij de eigenzinnige persoon van de maker. Caspar David Friedrich laat je daarna niet meer los.
