Margriet van Weenen zeilde van Spitsbergen naar Harlingen voor haar artistiek onderzoek. 'Het landschap is altijd in verandering en de natuur wint toch wel'

Even dacht Margriet van Weenen (39) uit Groningen dat ze doodging op de Noorderlicht, de zeilboot die haar en een handvol andere mensen van Spitsbergen naar Harlingen voer. Zeeziek was ze. Platliggen was de enige optie. En toen ineens paste haar lichaam zich aan. ,,Ineens kon ik weer over het dek lopen alsof er niks aan de hand was’’, zegt ze met een lach terwijl ze naar haar video van een ruige zee met daarboven een regenboog kijkt.

Van Weenen is kunstenaar en werkt veel met fotografie.Sinds juni doet ze artistiek onderzoek naar de geologische, klimatologische en historische connecties tussen de Noord-Nederlandse zeekust en het Noordpoolgebied, waarin ze de zee als verbindende factor ziet. Speciaal voor dit onderzoek maakte ze, gewapend met haar analoge, digitale en instantcamera’s, een twee weken durende zeereis op een zeilboot van Spitsbergen naar Harlingen. Dit leverde een installatie op en een onderzoeksarchief. Beide zijn te zien in Galerie Block C in de Westerhavenstraat in Groningen, een voormalig ijspakhuis.

Beneden ligt het archief, met de foto’s en tekeningen van Van Weenen en de foto’s van Louise A. Boyd. Zij was een Amerikaanse poolreiziger die in de jaren dertig met wetenschappers meermaals naar Groenland en Spitsbergen reisde en daar landschapsfoto’s maakte. Haar foto’s worden nog steeds gebruikt in onderzoeken. Ze was bovendien de eerste vrouw die een vliegtuig charterde voor een privévlucht over het Noordpoolgebied.

,,Ik had reproducties van deze twintig foto’s mee op reis’’, vertelt Van Weenen. ,,Ik las het boek Alles smelt van Peter Kuipers Munnike en hij schreef over Boyd. Ik heb meteen zijn boek opzij gelegd en ben naar haar gaan zoeken. In vergelijking met mannelijke poolreizigers is er heel weinig over Boyd bekend, terwijl ze heel belangrijk werk heeft gedaan.’’ In de fotografie van Boyd herkent Van Weenen haar eigen manier van fotograferen. ,,We kijken op dezelfde manier naar het landschap.’’

Boven is het installatiegedeelte. Wie de tentoonstellingsruimte binnenwandelt, ziet links in rode letters ICE AGE IS COMING. Aan de wanden hangen schilderijen van Van Weenen - foto’s van Louise A. Boyd waar ze overheen heeft geschilderd en uitvergroot heeft opgehangen - en schermen waarop videobeelden van haar reis te zien zijn, waaronder de ruige zee met de regenboog. Aan een wand hangt een klein bordje. Hold with hope staat er (houd altijd hoop, red.). Dat is de naam van een schiereiland aan de oostkust van Groenland. Van Weenen las hierover toen ze over de Barentszzee voer en vond het goed passen bij de noordelijke sferen. Daarom heeft ze het opgenomen in de expositie.

In het midden hangt een op glas geprint vierluik. Samen tonen ze een golvend grijs rotslandschap met her en der wat begroeiing. Tussen de witte wolken boven de berg is af en toe wat blauwe lucht te zien. Deze foto’s heeft de kunstenaar in 2019 gemaakt tijdens een reis naar Noorwegen.

Want in zo’n koud klimaat, zoals in Noorwegen en het Noordpoolgebied, daar voelt Van Weenen zich het meest thuis. Al van kinds af aan. ,,Ik ben opgegroeid met verhalen over Patagonië en gletsjers. Naar Spitsbergen reizen was een kinderdroom die uitkwam. Boven de poolgrens voel ik me gewoon thuis, terwijl ik er niet vandaan kom. Sommige mensen hebben dat met Noord-Spanje, ik heb het met de Noordpool. Soms heb je hier in de winter poolwind, de Russische beer noemen ze dat. Anderen kruipen dan het liefst onder een dekentje thuis. Ik krijg daar energie van.’’

Haar liefde voor landschapsfotografie ontstond later. Een fascinatie voor geschiedenis had ze al. Toen ze een project mocht doen voor het Drents Archief en daarvoor een tijdje in Oostenrijk verbleef, merkte ze hoe blij ze werd van het fotograferen en het maken van kunst over het landschap.

Ice Age is Coming is een expositie over klimaatverandering. Maar niet een waarbij de kunstenaar de nadruk legt op wat de mensen allemaal fout doen. De rode neonletters aan de wand zijn een waarschuwing. Verder toont het werk van Van Weenen op een zachte manier een veranderend landschap en de schoonheid van de natuur.

,,Het verwijst naar de voorlaatste ijstijd, de komende eeuw waarbij het gaat om het smeltende ijs en ook over hoe er in de toekomst een eventuele ijstijd kan ontstaan doordat de warme golfstroom stil komt te liggen. Het gaat er ook over dat de natuur toch wel wint. Het landschap is altijd in beweging en daardoor in verandering. Als mensen versnellen we dat, waardoor we een bedreiging zijn voor onszelf. Wij hebben de aarde nodig. De aarde ons niet.’’

Van Weenen is zich erg bewust van haar eigen impact op de natuur. Naar Spitsbergen vliegen, terugvaren, kunst maken. Daarmee is zij onderdeel van het probleem. Iets waar ze zich best weleens schuldig over voelt. Ze hoopt toch haar steentje bij te dragen door het verhaal van het veranderende landschap te vertellen.

Het onderzoek van Van Weenen is niet af. Binnenkort neemt ze de Noord-Nederlandse zeekust onder de loep, hopelijk door weer het water op te gaan. Daar zitten enige uitdagingen in. ,,Enorm hoge golven goed in beeld krijgen, is heel moeilijk. Op de boot naar Harlingen maakte ik een foto van een wel 3 meter hoge golf. Op de foto zelf leek het een golfje van 5 centimeter. Daar ga ik nu op focussen.’’

Die verbindingen, daar heeft ze een paar van gevonden. Zoals de Nederlandse geschiedenis waar ze over leerde op Spitsbergen. Over Willem Barentsz en de walvisvaart bijvoorbeeld. En ook in Nederland zijn overblijfselen te zien van de ijstijd, zoals de pingoruïnes: ringvormige kraters gevuld met water. Naar dat soort sporen gaat Van Weenen verder zoeken.

Met Louise A. Boyd als inspiratie en op haar nieuw gekweekte zeebenen.