VVD en CDA zonder leider, de oppositie vol energie. Zijn de politieke partijen klaar voor de verkiezingen?

Met het abrupte vertrek van Mark Rutte krijgt Nederland voor het eerst sinds 2010 een nieuwe premier. Of die ook van VVD-huize komt, zal sterk afhangen van de nieuwe nummer 1 van de liberalen. Met Rutte won de VVD vier keer de verkiezingen, in de verschillende peilingen is de VVD al jaren de grootste.

Die partij kan nu de zichtbaarheid van een premier die ook lijsttrekker is, niet verzilveren. Het nieuwe gezicht zal zich tussen alle andere gezichten moeten nestelen. Bovendien is de erfenis groot. Wie wil de schoenen van Rutte vullen? Het is dan ook de vraag of de VVD een landelijk bekend gezicht naar voren zal schuiven, of een liberaal in hart en nieren, maar minder bekend.

Een bekende naam die rondgaat, is die van Edith Schippers, oud-minister en sinds vorige maand VVD-senator. Zij gaf maandagavond aan niet de stap van de Eerste naar de Tweede Kamer te maken.

Binnen de VVD-ministersploeg wordt ook Dilan Yesilgöz-Zegerius (minister van Justitie en Veiligheid) als uitdager gezien. De naam van de Rotterdamse wethouder Vincent Karremans klinkt vaak. Van Sophie Hermans wordt verwacht dat ze zich geen kandidaat stelt. Ze wil deze week de knoop doorhakken. Deze week, sprak VVD-voorzitter Eric Wetzels maandag, zal het VVD-bestuur een kandidaat-lijsttrekker voordragen.

Net als bij de VVD ligt de toekomst bij de christendemocraten helemaal open. Voor Wopke Hoekstra blijft het bij één lijsttrekkerschap. Hij voelt zich meer ,,bestuurder dan beroepspoliticus’’ en stelt zich niet opnieuw kiesbaar, zei hij maandag. In 2020 wilde hij eigenlijk ook al niet, maar, ,,toen is er een klemmend beroep op me gedaan’’. Hoekstra kwam in beeld nadat Hugo de Jonge afhaakte. Ook nu zal De Jonge de kar niet trekken, zei hij dit weekeinde.

Pieter Heerma, nu CDA-fractievoorzitter in de Tweede Kamer, zal de politiek ook verlaten. Hij liet maandag weten dat het tijd is ,,voor een nieuwe generatie’’ om ,,de bal op te pakken’’. Hij ziet ,,tot op het bot’’ gemotiveerde mensen in zijn Tweede Kamer, doelend op jonge CDA-kamerleden als Derk Boswijk en Henri Bontenbal.

Het CDA zal zich moeten nestelen in een politiek landschap dat met de BoerBurgerBeweging is opgeschud. Het CDA kreeg een flinke dreun te verwerken bij de Provinciale Statenverkiezingen. BBB slokte het CDA op. In de coalitieonderhandelingen is CDA echter een boerburgerbondgenoot. Van alle partijen vergezelt het CDA de BBB het vaakst in de nieuwe provinciebesturen.

Op een ingelaste persconferentie verklaarden PvdA en GroenLinks zondag elkaar opnieuw de liefde. De hele week mogen de leden van beide partijen zich uitspreken over één kieslijst en één programma voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Er zal dan ook één lijstrekker moeten komen, die het verhaal van beide partijen kan overbrengen.

Kandidaat numero uno is eurocommissaris Frans Timmermans. Tijdens de laatste Europese verkiezingen, in 2019, won hij met de PvdA verrassend. Eind 2019 werd hij Europees commissaris voor de European Green Deal. Hij lijkt naast het PvdA-verhaal ook het GroenLinks-gedachtegoed over te kunnen brengen, zeker op het gebied van klimaat. Met een zwaargewicht kan de linkse samenwerking een factor van belang worden in het campagnegeweld.

Er wordt verwacht dat het linkse blok een uitdager kan worden van de andere partijen. Bij de laatste verkiezingen, in maart voor Provinciale Staten, stonden beide partijen nog los van elkaar op het stembiljet, maar werkten ze al wel samen. De twee kregen niet meer stemmen dan vier jaar eerder bij de regionale verkiezingen. Een samenwerking is beslist geen garantie op meer stemmen, al kunnen beide partijen in het versnipperde politieke landschap gezamenlijk snel komen bovendrijven.

De BoerBurgerBeweging is klaar voor de verkiezingen, hoorde je partijleider Caroline van der Plas het hele weekeinde tegen iedereen zeggen. De draaiboeken voor de campagne voor de Provinciale Staten zijn al uit de kast gehaald, in het land wapperen alweer meer BBB-vlaggen dan voor het weekeinde. Van der Plas hoopt de klinkende PS-zege dit najaar te herhalen. Met geslaagde coalitieonderhandelingen in tien van de twaalf provincies, toonde de BBB zich een stabiele en serieuze gesprekspartner. Het zijn de argumenten die Van der Plas de komende verkiezingscampagne zal gebruiken.

De grootste uitdaging voor de nog jonge partij wordt om genoeg geschikte kandidaten te vinden voor op de kieslijst. Met vertegenwoordiging in zowel Provinciale als Gedeputeerde Staten zijn in korte tijd veel nieuwe en onervaren mensen ingewerkt. Kunnen ze binnen vier maanden een nieuwe ploeg klaarstomen?

Van der Plas wil, zo verklapte ze, deze zomer een poging doen om Pieter Omtzigt binnen te halen. De afsplitser van het CDA weet nog niet waar zijn eigen toekomst ligt: met een eigen partij verder, buiten de politiek of aansluiten bij een andere partij. Mét Omtzigt kan BBB van 2023 zomaar eens een gouden jaar voor de partij maken.

Met Mark Rutte, Wopke Hoekstra en CU-leider Gert-Jan Segers smeedde Sigrid Kaag in de langste formatie ooit een kabinet. Segers verdween al van het Haagse toneel, Hoekstra en Rutte vertrekken na de verkiezingen. Wat Kaag gaat doen, hangt nog. De D66-leider liet eerder nog wel eens vallen dat ze zich niet thuisvoelt in de Haagse politiek.

D66 haalde vooral veel bestuurders binnen voor haar aandeel in de ministersploeg van Rutte IV. Ernst Kuipers (zorg) en Robbert Dijkgraaf (onderwijs) wordt geen toekomst in de politiek voorspeld, Rob Jetten wel. De minister van Klimaat en Energie was al fractievoorzitter in de Tweede Kamer en is ambitieus.

De PVV bestaat volgend jaar twintig jaar. Oprichter en enig lid Geert Wilders maakt zich nu op voor zijn zesde verkiezingen. In 2010 behaalde de PVV z’n voorlopig hoogste score, met 24 zetels. Het leidde tot gedoogsteun aan het tweede kabinet-Rutte, verder bestaande uit VVD en CDA. Het kabinet hield nog geen twee jaar stand – wel langer dan Ruttes vierde dat vorige week viel. Wilders’ PVV haalde in 2021 ruim 10 procent van de stemmen. Hij zou het ,,een hele eer’’ vinden om premier te worden. Hij is er klaar voor, sprak Wilders maandag.