Douwe Bob trad vorig jaar op bij de openingsceremonie van het Nationaal Holocaustmuseum. De directeur van het museum, Emile Schrijver, weet dat veel andere artiesten niet wilden komen. Foto: ANP
Een voorval met Douwe Bob leidt tot een explosie aan reacties, een politieke rel en bedreigingen. Het zoveelste voorbeeld van een licht ontvlambare samenleving, waar voor nuance amper nog ruimte is. ,,Vooral de snelheid waarmee incidenten ontsporen, is nieuw.”
,,Wanneer gaan we nou eens nadenken, voordat we allemaal wat schreeuwen?” Emile Schrijver, algemeen directeur van het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam, volgde afgelopen week hoofdschuddend de hoogoplopende discussies over Douwe Bob.
De zanger domineert het nieuws, nadat hij een optreden op een Joods voetbaltoernooi afgelast. Hij zegt er ’zionistische posters en flyers’ gezien te hebben en verlaat het podium. Kinderen blijven beduusd achter. Als er een video van online komt, wordt die volop gedeeld en stromen de boze reacties binnen.
Douwe Bob weigert optreden bij Joods evenement
Politici zwengelen het debat verder aan. VVD-voorvrouw Dilan Yesilgöz gaat er met gestrekt been in: ,,Zó gewoon is Jodenhaat geworden”, stelt ze diezelfde avond nog. Politieke tegenstanders van Yesilgöz ruiken hun kans, onder meer Jesse Klaver (GL/PvdA) en Rob Jetten (D66) richten hun pijlen juist weer op de VVD’er met hijgerige berichten.
Binnen de kortste keren ontvangt Douwe Bob doodsbedreigingen en zegt hij dat hij het land heeft verlaten. Een Amsterdamse man wordt opgepakt omdat hij de zanger zou hebben bedreigd.
Schrijver noemt het een voorbeeld van ’hyperpolarisatie’. ,,In discussies worden we telkens naar de twee uitersten geduwd. Je móét kant kiezen. Feiten zijn daarbij alsmaar minder belangrijk, de keus is moreel geladen.”
Politieke rel na optreden Douwe Bob: Yesilgöz en Klaver botsen
De museumdirecteur weet zelf hoe snel dat uit de hand kan lopen. ,,Ik kreeg een enorme drek over me heen na de opening van het Holocaustmuseum vorig jaar. Dat is het erge van de huidige publieke ruimte: als je iets zegt, word je door critici in de meest extreme vorm afgebrand.”
Emile Schrijver is de directeur van het Holocaustmuseum in Amsterdam. Foto: Amaury Miller
Dat dit nu Douwe Bob overkomt, raakt hem. ,,Zijn actie was ongelukkig en het heeft nare gevolgen voor de Joodse gemeenschap, maar dat maakt hem nog geen antisemiet. Hij trad bijvoorbeeld op bij die opening van het Holocaustmuseum, was een van de weinige artiesten die niet afzegde. De intentie van deze jongen staat helemaal niet ter discussie, in mijn ogen.”
Doodsbedreigingen aan Douwe Bob na video op sociale media
Deze week is het Douwe Bob, volgende week is het een ander incident. Hoe zijn we in zo’n snelkookpan beland? Enerzijds is ophef van alle tijden, weet sociaal psycholoog Kees van den Bos van de Universiteit Utrecht. ,,Maar de snelheid is anders: het gaat heel snel van kwaad tot erger.”
Hij herinnert zich hoe een voorval in de jaren 80 verliep. De Duitse cineast Rainer Werner Fassbinder kondigde aan naar Rotterdam te komen met een omstreden toneelstuk: de hoofdrol zou vooroordelen over Joden versterken en antisemitisme in de hand werken. Joodse mensen organiseerden protesten tegen de show, ook ’influencers’ van weleer als Freek de Jonge sloten zich erbij aan. Na één voorstelling ging er een streep door.
,,Natuurlijk schreven de kranten erover en de politiek bemoeide zich er ook mee”, zegt Van den Bos. ,,Toch was er meer ruimte voor nuance, er zaten meerdere kanten aan het verhaal.”
Emile Schrijver: ’Hyperpolarisatie maakt debat onmogelijk’
En: niet iedereen had het gevoel onderdeel van de discussie te (moeten) zijn, zoals nu wel geregeld het geval is. Van den Bos wijst naar de rol van smartphones: ,,Mensen reageren met hun duim op hun telefoon en ontlenen daar ook een deel van hun identiteit aan.”
Zeker als het gaat om kwesties waarbij mensen het gevoel hebben dat zij gelijk hebben, liggen conflicten op de loer. ,,Er is een verschil tussen moraliteit, het goede nastreven in een samenleving, en moraliseren. Dat tweede mondt al snel uit in elkaar de maat nemen, ook als dat we daar eigenlijk geen gegronde redenen voor hebben”, zegt Van den Bos, die momenteel een boek schrijft over polarisatie.
Kees van den Bos, hoogleraar sociale psychologie, ziet de polarisatie toenemen. Foto: ANP
Baden in het eigen gelijk
De internetsamenleving werkt verruwing in de hand. Bij gesprekken in de echte wereld houden mensen meer rekening met elkaars gevoelens, legt hij uit. ,,Je merkt hoe de ander reageert op jouw acties. Online zie je het niet direct als je iemand kwetst, dus doe je er al snel een schepje bovenop.”
Museumdirecteur Schrijver wijst ook naar de sociale bubbels waarin mensen verkeren, waarin ze kunnen baden in hun eigen gelijk. ,,Voor een deel van de jonge mensen is wat er op TikTok staat, de waarheid. Ik merk dat sprake is van een generatiekloof, waardoor mensen elkaar nog minder begrijpen. Het heeft de boel verder op scherp gezet, een cultuur voortgebracht die op rellen is gestuurd.”
Denktank Voor Ons Nederland hekelt ophef en politieke hysterie
Vooral in campagnetijd gaan politici voorop in de strijd. Het is maar de vraag of mensen daarop zitten te wachten. Het vertrouwen in de politiek is met 6 procent lager dan ooit, bleek onlangs uit onderzoek van De Telegraaf. Een van de redenen is de harde toon die gemeengoed lijkt geworden in Den Haag: van bekvechten in de Tweede Kamer en in talkshows tot felle berichten op sociale media.
Veel mensen zijn juist moe van het ’ophefcircus’, denken ze bij de kersverse denktank Voor Ons Nederland, gestart door onder meer oud-VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff. ,,Volgens mij zien we 10 procent aan de ene kant en 10 procent aan de andere kant die elkaar in de haren vliegen, en zit 80 procent thuis zich hoofdschuddend af te vragen waar het heen moet”, zei hij bij de lancering.
Op zoek naar nuance in debat
De beweging ziet liever dat politici het incident van de week links laten liggen. ,,Zien we niet dat de drang om ons constant maar uit te spreken over wat anderen doen de bron van deze polarisatie-carrousel is?” vraagt mede-oprichter Mark Thiessen zich af. ,,Misschien moeten we ons eens wat minder uitspreken, in plaats van meer.” Dan blijft er tenminste tijd over om met ideeën te komen voor het land, klinkt het vanuit de groep.
Of hebben ze de taak om de brandjes in de samenleving te helpen blussen? ,,Het is essentieel dat de mensen die het debat voeden, dus ook politici, zo genuanceerd mogelijk proberen te zijn”, zegt Emile Schrijver. Zeker bij wat momenteel het allergevoeligste thema van allemaal is, de oorlog in Gaza.
’Soms moeten we gewoon zeggen: ik weet het niet’
Dat betekent: een Douwe Bob niet publiekelijk neerschoffelen na zijn actie, maar hem helpen begrijpen wat de term zionisme eigenlijk betekent. Vertellen waar de angst vandaan komt die momenteel heerst bij veel Joodse mensen in Nederland. ,,Sommigen zullen dat soft gelul noemen, maar het is het meest constructieve wat we kunnen doen. Goede informatie verschaffen, zodat we weten waar we het eigenlijk over hebben met zijn allen.”
Hij denkt even na. ,,Soms betekent het ook zeggen: ik wéét het niet. Het conflict is hartstikke complex, maar zelfs dat kan je amper nog zeggen. Je moet kiezen. Dat raakt de kern van het probleem.”
Sociaal psycholoog Kees van den Bos wijst erop dat alle ophef ook iets verslavends heeft: ,,Enerzijds hebben veel mensen tabak van alle boosheid. Als een politicus als Henri Bontenbal zegt: ’Hier doe ik niet aan mee,’ dan zien veel mensen dat als een verademing. En toch: bij een nieuw relletje laten we ons toch weer meeslepen en hebben we er een mening over en sterke gevoelens bij.”
Dan oppert hij een oplossing die zó simpel klinkt, dat-ie misschien wel kan werken. ,,Iedereen zou wat meer verantwoordelijkheid moeten nemen – politieke partijen, wetenschappers, journalisten en gewone burgers. Hoe? Door te luisteren naar wat onze moeders vroeger allemaal hebben gezegd: tel eens tot tien, voor je wat zegt of doet.”
