Moet je de overheid juridisch dwingen schapenhouders aan te pakken? Je politieke gelijk halen bij de rechter is riskant | Meningen

Het zal je maar overkomen. Schapenhouder Stefan Worst uit Vledder kreeg afgelopen week van een verslaggever van Dagblad van het Noorden te horen dat zijn bedrijf het mikpunt is van een gerechtelijke procedure. Worst zou zijn dieren onvoldoende beschermen tegen wolvenaanvallen. Actiegroep Animal Rights stapt daarom naar de bestuursrechter om te eisen dat de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) handhavend optreedt tegen Worst. Het is een wettelijke verplichting je dieren goed te beschermen en daarop moet de NVWA toezien.

Formeel is natuurlijk de NVWA het mikpunt van Animal Rights, maar het persbericht waarmee de actiegroep de gerechtelijke procedure aankondigt, is niet bepaald flatteus in zijn richting. Worst ‘weigerde adequate maatregelen te nemen’, zo staat er te lezen. ‘De ene keer houdt hij geen rekening met het feit dat wolven goede zwemmers zijn en plaatst geen raster aan de zijde van een vaart, dan weer hangt de onderste draad te hoog, waardoor de wolf onder de draad door kon kruipen, of staan de palen te ver uiteen.’ Worst zelf verkeert in de overtuiging dat hij kosten noch moeite spaart om zijn schapen te beschermen.

Veel schapenhouders kampen met wolvenaanvallen en dit doet de gemoederen toch al hoog oplopen. Het leidt tot spanningen met natuurbeschermers die de wolf een warm hart toedragen. Animal Rights vindt dat de schapenhouders meer moeten doen om hun dieren te beschermen en vreest dat de roep verder toeneemt om de beschermde status van de wolf te verlagen vanwege de vele gedode schapen.

NVWA kiest er naar eigen zeggen voor om niet met het bonnenboekje de boer op te gaan, maar de veehouders de tijd te gunnen om zelf hun maatregelen te verbeteren. De wolf is nog niet zo lang in Nederland en de natuurgebieden zijn hier kleiner en meer versnipperd dan elders in Europa. Daarom hebben we tijd nodig om te leren leven met dit roofdier.

Het lijkt een verstandige benadering. Toch neemt Animal Rights daar geen genoegen mee en schakelt de rechter in. Het doet sterk denken aan de rechtszaken waar de zogenoemde PAS-melders mee kampen. Dat zijn boeren die tot voor kort geen vergunning nodig hadden voor een bedrijfsuitbreiding, maar ineens wel sinds de Raad van State vier jaar geleden het Programma Aanpak Stikstof (PAS) onderuit haalde. Ook deze ondernemers hangt de dreiging boven het hoofd dat milieuorganisatie MOB naar de rechter stapt, om de provincie te dwingen handhavend op te treden.

Het leidt op de familiebedrijven tot veel extra spanning en onzekerheid. Is het dan wel verstandig om met juridische procedures extra olie op het vuur te gooien? En brengt dit een goede oplossing voor de wolven- en stikstofproblemen wel dichterbij? Is de rechter wel de aangewezen persoon om een politiek probleem op te lossen?

Rowie Stolk doet aan de Rijksuniversiteit Leiden promotieonderzoek naar het verschijnsel dat belangenorganisaties via de rechter hun gelijk proberen te halen. Het is bepaald niet nieuw, vertelt ze, maar ze ziet de laatste jaren wel een toename. „Het is voor organisaties als Animal Rights vaak de enige manier om hun punt te maken. Ze stellen dat ze in de politiek vaak geen voet aan de grond krijgen, in tegenstelling tot grote bedrijven als Shell en Tata Steel.”

Daar komt bij dat het juridisch niet mogelijk is om het algemene beleid van de overheid, of een instantie zoals de NVWA, aan te vechten, vervolgt Stolk. „Daarom moet je op zoek gaan naar concrete, individuele zaken, zoals bij schapenhouder Worst. Dan kun je bij de rechter het besluit aanvechten om niet in te grijpen bij de manier waarop hij zijn schapen beveiligt.”

En politici hebben dikwijls een stok achter de deur nodig, vindt Stolk. Ze wijst op het eerder genoemde Programma Aanpak Stikstof. „De regering is er herhaaldelijk op gewezen dat dit niet afdoende was om de natuur te beschermen. Toch bleven de verantwoordelijke politici zoeken naar geitenpaadjes om ingrijpende maatregelen te voorkomen. Het was echt nodig dat de Raad van State uitsprak dat het zo niet kon.”

Bij de wolf ligt het anders, erkent ze. „We moeten nog leren hiermee om te gaan.” En ze kan er wel inkomen dat het heel vervelend is voor de individuele ondernemers als een belangenorganisatie hen uitkiest om een soort voorbeeldproces te voeren. Ook al benadrukken de belangenorganisaties dat de juridische actie niet tegen hen persoonlijk is gericht. „Johan Vollenbroek, die namens MOB procedeert over PAS-houders, gaat daarom vaak met deze boeren koffiedrinken om de zaak uit te praten.”

Ze heeft ook in de Verenigde Staten onderzoek gedaan naar het public interest lawyering, zoals het daar heet: procederen om je idealen te verwezenlijken. „Het is daar al in de jaren 50 en 60 begonnen, veel eerder dan in Nederland”, vertelt Stolk. „Het begon ermee dat actiegroepen de scholensegregatie wilden aanpakken, het verschijnsel dat zwarte kinderen naar aparte scholen moesten.”

Hoewel deze aanpak aanvankelijk effect sorteerde, wijst Stolk erop dat de effecten op lange termijn minder gunstig zijn voor de initiatiefnemers. „Het is afhankelijk van het onderwerp of het daadwerkelijk lukt iets te veranderen. Procederen kan een belangrijke bijdrage leveren aan het beschermen van kwetsbare belangen en misschien zelfs een politieke doorbraak forceren, maar het kan ook contraproductief werken. Het wekt ergernis op bij politieke tegenstanders en er komt een tegenbeweging op gang.”

Conservatieve organisaties blijken het kunstje van hun progressieve tegenhangers als Animal Rights en MOB moeiteloos af te kijken. Stolk: „In Nederland zie je dat ook al bij processen die Urgenda aanspant tegen Shell. Urgenda wil dat Shell snel stopt met het leveren van energie uit fossiele bronnen, maar dan voegt zich een andere stichting in het proces die juist eist dat de leveringszekerheid van energie wordt veiliggesteld.”

Kortom, juridisch procederen om je politieke gelijk te halen, levert risico’s op. Het wakkert de tegenstelling met andersdenkenden aan. Bij de provinciale verkiezingen in maart kreeg de BoerBurgerBeweging enorm de wind in de zeilen. In Groningen, Frysland en Drenthe behaalde deze nieuwkomer respectievelijk 12, 14 en 17 zetels. Met de stemmen van CDA, VVD en andere rechtse partijen erbij, kun je concluderen dat een meerderheid van de noordelijke kiezers totaal anders denkt over de wolf en stikstof dan Animal Rights en MOB.

Dan kun je gelijk krijgen van de bestuursrechter, dit brengt geen oplossing dichterbij die voor zoveel mogelijk betrokken partijen aanvaardbaar is. Het ondergraaft juist het draagvlak voor wetten die de wolf en de natuur moeten beschermen en als gevolg neemt de roep om die wetten te veranderen toe. Omdat veel van die wetten uit Brussel komen, komt ook de Europese samenwerking in een steeds negatiever daglicht te staan.

Gelijk hebben is dikwijls iets anders dan gelijk krijgen. Het zou alle partijen sieren om open te blijven staan voor overleg en dialoog en de bestuursrechter wat vaker met rust te laten.