Boete voor COA loopt op tot 1 miljoen. Wat doet Westerwolde met dat geld? ‘We wachten meer op actie dan miljoenen’

In het aanmeldcentrum in Ter Apel is plek voor 2000 asielzoekers – elke dag dat dat aantal wordt overschreden, kost het COA 50.000 euro. En dat gebeurt sinds september weer geregeld.

De dwangsom is het gevolg van een uitspraak van de rechtbank Noord-Nederland, eind 2024. De rechter gaf de gemeente Westerwolde gelijk: het COA en het Rijk hadden beloofd dat er maximaal tweeduizend mensen tegelijk in Ter Apel zouden worden opgevangen, maar hielden zich daar niet aan. Volgens de rechtbank leidt de voortdurende overbezetting tot een onhoudbare situatie in het dorp. Toen het COA in hoger beroep ging, bleef de uitspraak overeind.

Hoewel er dit jaar minder asielzoekers naar Nederland komen dan in voorgaande jaren, blijft de druk op Ter Apel hoog. Dat komt vooral door de inrichting van het opvangsysteem: tijdelijke noodlocaties die weer sluiten, een tekort aan woningen voor statushouders waardoor doorstroming stokt, en doordat de instroom toeneemt in de late zomer en vroege herfst.

Een deel van de overlast wordt veroorzaakt door een kleine groep kansarme asielzoekers – mensen uit veilige landen zoals Marokko en Algerije, die weinig kans maken op asiel maar hier mogen blijven zolang hun procedure loopt. Volgens ondernemers en de gemeente veroorzaken zij de meeste incidenten, zoals diefstal en intimidatie.

Om het aantal asielzoekers in het aanmeldcentrum bij te houden, werkt het COA met een digitaal registratiesysteem waarin elke aanmelding en overplaatsing wordt vastgelegd. Daarnaast vindt er elke ochtend een telling plaats, zodat ook mensen die ’s nachts zijn aangekomen worden meegeteld.

De boetes worden volgens het COA betaald uit het algemene budget dat het orgaan jaarlijks ontvangt van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Voor 2024 bedroeg dat budget ongeveer 3,5 miljard euro. Hoewel de boete in verhouding tot het COA-budget gering lijkt, ziet Westerwolde de dwangsom als een middel om druk uit te oefenen op het Rijk en het COA.

De dwangsom kan uiteindelijk oplopen tot maximaal 5 miljoen euro. Het COA kreeg eerder een boete, die in vijf maanden tijd het destijds maximale bedrag van 1,5 miljoen euro bereikte. Dat geld besloot de gemeente te investeren in de vernieuwing van het centrum van Ter Apel. Met dat centrumplan wil Westerwolde het dorpshart aantrekkelijker en levendiger maken, in samenwerking met inwoners, ondernemers en vastgoedeigenaren.

Ook nu wordt het geld maandelijks via een factuur bij het COA geïnd. Hoe het uiteindelijk besteed zal worden, is aan de gemeenteraad, die daarover beslist tijdens de begrotingsbesprekingen. Wij vroegen de vier grootste partijen in de raad wat zij met het nieuwe boetegeld willen doen.

„Wij vinden die boete eigenlijk helemaal niet zo belangrijk. Iedereen heeft het er maar over, maar dat leidt af van wat er echt aan de hand is in Ter Apel. Die miljoen is vooral een teken dat de problemen nog steeds niet zijn opgelost. Ik lees overal verhalen over bedragen en boetes, maar het gaat niet over de oorzaken. Het is een beetje sensatiezoekerij.

Natuurlijk hoop ik dat het geld uiteindelijk ten goede komt aan Ter Apel, maar veel belangrijker is dat de druk op het dorp omlaag gaat. Er zijn te veel mensen, vooral veiligelanders, waardoor de overlast groter is dan nodig. We lopen hier echt niet met kogelvrije vesten rond, maar het is gewoon te vol.

Ik hoop dat het nieuwe kabinet krachtiger optreedt. Wat betreft Mona Keijzer, zij wilde destijds graag de portefeuille Asiel overnemen van mevrouw Faber, maar nu ze die heeft, laat ze zich niet zien. Dat vind ik een trieste zaak. We merken hier in Ter Apel weinig van haar aanwezigheid of inzet.”

„Er is veel aandacht voor de boetes, waardoor het soms lijkt alsof we blij zijn met dat geld, maar dat is niet zo. Wij willen vooral dat het aantal overlastgevende asielzoekers omlaag gaat, zodat de overlast vermindert.

Binnen de PvdA-fractie hebben we wel gesproken over de bestemming van het geld. Een deel hoort naar Ter Apel te gaan, als compensatie voor wat daar speelt. Tegelijk vinden we dat ook andere kernen binnen de gemeente aandacht verdienen, omdat het debat nu vaak alleen over Ter Apel gaat. Het zou goed zijn als het geld breder in de gemeente kan worden ingezet.

Maar voor ons is structurele spreiding veel belangrijker dan geld. Alleen door mensen beter over Nederland te verdelen, pak je het probleem echt bij de kern aan. Dan neemt de druk vanzelf af.”

„We zetten het bedrag voorlopig opzij. Zodra er een einde komt aan de hele ‘soap’, zoals ik het noem, bekijken we wat we ermee kunnen doen. Het is in principe bedoeld voor Ter Apel, om te kijken hoe we de mensen daar het beste kunnen helpen. Zelf kunnen we geen beveiliging regelen of ondernemers compenseren, dat ligt bij het Rijk.

Je kunt het nu uitgeven, maar volgende week komt er misschien weer geld bij. Het is beter te wachten tot het eindbedrag bekend is en dan een goede bestemming te kiezen. Het vorige potje ging naar de revitalisering van het centrum van Ter Apel, misschien doen we dit keer iets vergelijkbaars. Eerst willen we de inwoners raadplegen, bijvoorbeeld via een ronde tafel of informatieavond. Dat geld is mooi, maar het lost de overlast niet op. We wachten vooral op actie vanuit het Rijk.”

„Het geld is voor ons eigenlijk een noodzakelijk kwaad. We zitten niet te wachten op boetes, want die zijn het gevolg van de instroom waar wij faliekant tegen zijn. Maar als het geld er dan toch komt, moet het eerlijk worden verdeeld onder alle huishoudens in de gemeente Westerwolde. De gemeentelijke belastingen behoren tot de hoogste van de provincie, dus dat zou inwoners wat ontlasten. Niet alleen Ter Apel heeft met de problemen te maken; ook andere dorpen voelen de druk, onder meer door extra politie-inzet in Ter Apel en het negatieve imago.

Wij zijn altijd tegen afspraken met het COA geweest. Ik waarschuw al jaren dat dit zou gebeuren, maar niemand wilde luisteren. Die boetes zijn het gevolg van verkeerd beleid. De spreidingswet moet van tafel, want door meer locaties in Nederland te openen trek je juist meer mensen aan, en de grenzen moeten dicht. Dan neemt de overlast af en zijn boetes niet meer nodig.”

Raadsleden in Westerwolde hopen dus minder op boetegeld, en meer op maatregelen die de druk op Ter Apel echt kunnen verlichten. Eind deze week verwacht het COA de eerste mensen op te kunnen vangen in Biddinghuizen, waar voor de vierde keer een winteropvang wordt geopend. Daar is plek voor 1250 mensen – een tijdelijke oplossing die Ter Apel in elk geval wat lucht moet geven.