Een kind in de crisisnoodopvanglocatie in Drachten. Foto: Jilmer Postma
Doe iets aan de crisisnoodopvang. Die oproep doen de Nationale Ombudsman en de Kinderombudsman in een opnieuw zeer kritisch rapport over de Nederlandse asielopvang. Daarin stellen ze dat deze vorm van opvang mensonwaardig is: ,,We zijn de crisis voorbij en dit is onacceptabel.” Woensdag debatteert de kamer over het asielbeleid.
„Het lijkt wel alsof we het niet meer gewoon vinden dat een kind wordt opgevangen op een plek waar ze een bord eten krijgen, waar voldoende daglicht is en ze ook naar school kunnen gaan”, zegt Kinderombudsman Margrite Kalverboer uit Groningen.
Duizenden asielzoekers en statushouders verblijven maandenlang in de crisisnoodopvanglocaties terwijl deze niet geschikt zijn voor langdurig verblijf, zo benadrukken de ombudsmannen in hun rapport dat dinsdag verscheen. Bewoners ervaren voortdurende onzekerheid over hun toekomst, hebben geen privacy en komen dagen door zonder enige vorm van activiteit. Ook zorg en onderwijs is onvoldoende aanwezig.
Volgens de ombudsmannen kan het niet langer gerechtvaardigd worden dat de crisisnoodopvang aan lagere eisen voldoet dan de reguliere opvanglocaties. „In tijdelijke situaties kun je soms schuiven met wat je acceptabel vindt, maar we zijn de crisis voorbij en dit is onacceptabel,” zegt Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen.
Alleen in de avond eten
Met name de mentale gezondheid van kinderen baart de ombudsmannen grote zorgen. Alle kinderen die ze de afgelopen tijd spraken tijdens werkbezoeken op verschillende noodlocaties hadden last van eetproblemen. Zo at een veertienjarige jongen alleen in de avond, omdat hij na school geen eten meer kon krijgen in de noodopvang. Een ander kind met een chronische ziekte kon het pikante eten in de opvang niet goed verwerken.
En het gaat nog verder dan onvoldoende aanbod van eten, ziet Kalverboer. „Sommige kinderen willen of kunnen niks meer eten, omdat ze zich zo onveilig voelen. Het is als het ware hun enige manier om controle te houden in een woonomgeving waar ze totaal geen eigen regie meer ervaren.”
Wonen in cabines zonder sloten, muren of daken
Daarnaast constateerden de ombudsmannen een gebrek aan autonomie en privacy. Gezinnen wonen met meer dan honderd personen in grote sporthallen, waarin cabines zijn geplaatst zonder sloten, muren of daken. Ook mogen asielzoekers zelf niet koken of bepalen wanneer ze eten.
Asielzoekers hebben veilige opvang nodig en dat is nu niet aan de orde, ziet Kalverboer. „Veel van de mensen die hier komen, hebben oorlogstrauma’s. Ze hebben rust en ruimte nodig om te verwerken wat er met hen is gebeurd.” In de huidige opvang lukt dit niet. „Je leeft vlakbij mensen die je nauwelijks kent en wordt ook geconfronteerd met hun mentale gesteldheid. Dit kan uiteindelijk tot een stapeling van nieuwe trauma’s leiden.”
Voldoende privacy en kookvoorzieningen
Rapporten over de gebrekkige leefomstandigheden in de asielopvang stapelen zich op. Ook Kalverboer deed al eerder een dringend beroep op de staatssecretaris en de Tweede Kamer, maar tot op heden hebben deze publicaties niet geleid tot verbeteringen. Kalverboer: „We hopen dat het veelvoud aan rapporten duidelijk maakt dat het nu echt anders moet. Daarbij roepen we iedereen - van burger tot overheid - op om verandering teweeg te brengen.”
In hun rapport doen de ombudsmannen aanbevelingen om te voorkomen dat de problemen in de asielopvang verergeren. Zo moet de overheid zorgen voor locaties met voldoende privacy en kookvoorzieningen. Ook moeten kinderen en volwassenen voldoende dagbesteding krijgen: bijvoorbeeld door onderwijs en de mogelijkheid om te werken. De ombudsmannen roepen ook op te stoppen met het veelvuldig verplaatsen van met name kinderen, en voortaan de belangen van het kind voorop te zetten bij beleid en besluitvorming.
Het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) moet daarnaast voorkomen dat wachtlijsten bij de IND en in het nieuwkomersonderwijs blijven oplopen. Dat beide kampen met personeelstekorten is bij de ombudsmannen bekend, maar wordt volgens hen ook deels veroorzaakt door de huidige asielopvang. „Als de omstandigheden in de opvang verbeteren dan zullen mensen eerder geneigd zijn om te blijven”, zegt Kalverboer. „Nu horen we dat mensen vertrekken omdat ze elke dag geconfronteerd worden met onmenselijke situaties waar ze niks aan kunnen veranderen. Hoe hard ze ook proberen.”
Opvang voor één week
Op dit moment verblijven ongeveer 7000 mensen in crisisnoodopvanglocaties. Dat zijn bijvoorbeeld tentenkampen, maar ook evenementenhallen, gymzalen of hotels. Deze locaties zijn oorspronkelijk bedoeld voor een verblijf van één week, maar veel asielzoekers verblijven nu al maanden in crisisnoodopvanglocaties. Het zijn met name gezinnen en kinderen die in de crisisnoodopvanglocaties verblijven, terwijl juist op deze locaties voor kinderen nauwelijks voorzieningen zijn.
In de zomer van 2022 was de behoefte aan asielopvangplekken zo hoog dat staatssecretaris Van der Burg een beroep deed op de veiligheidsregio’s voor crisisnoodopvanglocaties. Hoewel aanvankelijk werd verwacht dat de crisisnoodopvang tot april 2023 nodig zou zijn, is er nog steeds een structureel tekort aan opvangplekken voor asielzoekers. In sommige gevallen zijn crisisnoodopvanglocaties aar verwachting zelfs geopend tot het voorjaar van 2025.
