Criminoloog over bendegeweld in onder meer Groningen: 'Dit lijkt een nieuwe fase in de drugscriminaliteit'

Zelfs Edward van der Torre staat ervan te kijken. Vorig jaar verrichtte hij samen met zijn collega Pieter Tops onderzoek naar drugscriminaliteit in de provincie. Dat bendes in Groningen, Winschoten en Oude Pekela elkaar met bomaanslagen de stuipen op het lijf jagen, heeft de criminoloog niet zien aankomen.

In Nederland zijn dit jaar al 358 explosies bij woningen en bedrijfspanden geweest. De laatste tijd is het vooral in Rotterdam en Amsterdam bijna dagelijks raak. De Rotterdammer Van der Torre kan erover meepraten. ,,Eerst leken het incidenten, nu is het een patroon. Als ik mijn slaapkamerraam openlaat, word ik ‘s nachts soms wakker van de explosies, hoewel die niet in mijn buurt plaatsvinden.’’

Sinds een paar weken is het overgewaaid naar Groningen. Toch vindt hij de vraag of het kopieergedrag is, moeilijk te beantwoorden. ,,Tot nu toe lijkt het zich in Groningen te beperken tot één bendeoorlog.’’

In de tweede helft van 2022, toen hij Groningen doorkruiste om onderzoek te doen, waren er geen tekenen dat zoiets hier zou kunnen gebeuren. Wel zag hij dat ‘het uitgestrekte, relatief dunbevolkte platteland’ een ideaal werkgebied is voor drugscriminelen. ,,Wij hebben vooral informatie gekregen over hennepteelt à la Hollands Hoop. Er zaten ook wel wat criminelen tussen die een wat gejaagder en agressiever indruk maakten. Mijn dominante beeld was: als je hier onder de radar blijft, dan gaat het wel lekker met de teelt en de handel. Ik heb weleens gedacht: als ik nog eens de hennepteelt in wil, dan in zo’n gebied als dit.’’

Lange tijd was er in Nederland veel drugscriminaliteit maar geen publiek geweld. ,,Ze gebruikten wel intern geweld maar probeerden te voorkomen dat het naar buiten kwam. Wat er nu in Rotterdam gebeurt, had ik vijf jaar geleden echt niet voor mogelijk gehouden, simpelweg omdat het niet in het belang van criminelen leek.’’

In Groningen waren criminelen ook verwikkeld in conflicten, maar vochten dat niet in de openbaarheid uit. Ze blijven immers het liefst onder de radar. ,,Ze waken ervoor dat ze niet in het spotlicht staan.’’

Misschien, zo redeneert Van der Torre, is de drugscriminaliteit nu zo groot geworden dat de kans op publiek geweld navenant is gestegen. ,,Is het iets dat wordt gekopieerd en overslaat? Of hebben we te maken met een nieuw type crimineel dat op deze wijze conflicten beslecht? Ik denk dat de drugscriminaliteit zo omvangrijk is geworden, dat dit inmiddels een bijproduct is.’’

Voor de hand ligt de vergelijking met landen waar dit wel al heel lang gebeurt, zoals Mexico. ,,Het roept inderdaad de vraag op wat dit bendegeweld zegt over Nederland. Wat moet je daar als overheid tegenover stellen? Volgens mij is er op Prinsjesdag niet besloten dat er veel meer geld gaat naar justitie en veiligheid. In Groningen is het publieke geweld nu nog geen patroon. De drugscriminaliteit en de investeringen zijn dat wel, dus heb je meer capaciteit nodig bij politie, justitie en gemeenten om daarop te reageren.’’

Van der Torre wijst erop dat de politie het de afgelopen decennia heeft moeten doen met een sterkte die grotendeels was gebaseerd op het inwonertal. ,,Langs die lijn werd als het ware ook de hoeveelheid misdaad voorspeld. In gebieden met een relatief lage bevolkingsdichtheid zou minder criminaliteit zijn. Als je er met de wijsheid van vandaag naar kijkt, dan zie je een provincie met drie zeehavens, een grens met Duitsland, meerdere vakantieparken, azc’s én Ter Apel. Daarin gaat veel politiecapaciteit zitten. Je kan niet zeggen dat de overheid afwezig is, maar wel zo dun aanwezig dat criminaliteit vrij onbelemmerd kan voortwoekeren.’’

In 2020 heeft hij er in Naar een Pact voor de Rechtsstaat voor gepleit om 0,4 miljard euro extra te investeren in de bestrijding van drugscriminaliteit. ,,Dat is gebeurd, maar nu zien we dat het helemaal niet genoeg is. Het is erger geworden. Er is meer aan de hand dan wij toen dachten. Niet alleen in de Randstad en Brabant, maar nu dus ook in Groningen.’’

Hij blijft er bij dat het probleem in Groningen nog altijd de grote hoeveelheid geld is dat er met drugs wordt verdiend en vervolgens wordt geïnvesteerd in de bovenwereld. ,,Meestal gebeurt dat in vastgoed. Maar nu staat het huis ineens in brand. Ik hoop niet dat dit een nieuwe fase in de drugscriminaliteit is, maar ik denk het wel.’’

Hij verwijst naar de notitie Naar een Pact voor de Rechtsstaat 2.0 die hij in augustus samen met Peter Noordanus en Pieter Tops uitbracht. Daarin staat de waarschuwing dat de ondermijnende drugscriminaliteit diep doordringt in de haarvaten van onze samenleving. ‘Er is een criminele geweldscultuur ontstaan die ,,Italiaanse trekken’’ krijgt, met geweld als machtsvertoon dat het justitiële systeem ontwricht.’

Wat Van der Torre nog het meest verbaast, is de stilte over de explosies in de Haagse politiek. „Ik ben echt perplex over hoe rustig hier in Den Haag op wordt gereageerd. Het is alsof ze op het Binnenhof de explosies niet hebben gehoord.’’