Een man opent een afvalbak op de Vismarkt in de jacht op statiegeld. Foto: Geert Job Sevink
Sinds de invoering van statiegeld op blikjes is elke afvalbak een potentiële goudmijn. Op zoek naar de doorsnee statiegeldjager. Maar is die wel zo doorsnee? ,,Ik zie ze allemaal: studenten, omaatjes, noem maar op.”
Gemopper bij de groene afvalbak. Fred (42), met zijn driedagenbaard en geblondeerde haar, had het kunnen weten. Normaal gesproken maakt hij in de vroege ochtend zijn dagelijkse rondje door het Groningse Stadspark. Nu is het al middag, tegen drieën. Hij neust voor de zekerheid nog even in de volgende prullenbak langs het kronkelende wandelpad, 100 meter verderop. Ook niks. Ja, rotzooi zat. Maar lege blikjes en flesjes? Vergeet het maar.
,,Hier heeft een collega al werkzaamheden verricht”, lacht Fred, toch een beetje als een boer met kiespijn. ,,Niet dat hier de grootste jackpot ligt, hoor. Dan moet je in het centrum of het Noorderplantsoen zijn.” Een veelbetekenende blik: ,,Maar daar is dus ook de meeste concurrentie. Stelletje aasgieren.”
‘Ik merk het verschil nu al’
Sinds 1 april betalen we 15 eurocent statiegeld per blikje en krijgen we dat bedrag terug als we het blikje leeg inleveren. Op 1 juli 2021 ging het statiegeldsysteem op kleine plastic flesjes van frisdranken en waters al in. Inleveren kan bij supermarkten, maar ook bij verschillende benzinestations, NS-stations, bioscopen en snackbars. Inmiddels zijn er 27.000 plekken in Nederland waar dit mogelijk is.
Alles in het kader van de strijd tegen zwerfafval. De eerste vruchten werpen zich af in studentenstad Groningen, ziet Bas van Gangelen uit Groningen. Hij staat bekend als ‘Afvalbas’ en houdt al jaren - onbaatzuchtig - de natuur schoon. ,,Ik merk het verschil zeker. Honderd procent. Eerder bestond bijna de helft van al het zwerfvuil dat ik aantrof uit blikjes. Nu zie ik ze bijna niet meer.”
Het valt hem ook op dat hij er sinds 1 april een hoop ‘betaalde collega’s’ bij heeft. Van Gangelen ziet ze met plastic tassen om zich heen speuren als hij zondagochtend aan het joggen is. Dat ze in de berm alleen alles van hun gading eruit vissen en de rest van de rotzooi laten liggen? Van Gangelen haalt zijn schouders op. Alle kleine beetjes helpen.
Neem Fred. Hij kent de plekjes waar hij moet zijn. Het centrum met zijn winkelende publiek. Of het door studenten overbevolkte Noorderplantsoen, liefst na een warme dag. Wat -ie doorgaans aan statiegeld bij elkaar sprokkelt? ,,Op een topdag pak ik in een paar uur 50 euro. Soms heb ik er na 25 blikjes en flesjes al genoeg van. Toch weer 3,75 euro. Heb je zo bij elkaar.”
‘Sommige mensen denken vast dat ik een zwerver ben’
Hij kan de opbrengst goed gebruiken als aanvulling op zijn karige werkloosheidsuitkering, zegt -ie. Maar het profiel van de statiegeldjager is veelkleurig. ,,Ik zie ze allemaal: studenten, omaatjes, noem maar op. Als ik in een prullenbak sta te graaien, denken sommige mensen vast dat ik een zwerver ben. Het zij zo. Raak je aan gewend. Al hoef ik ook weer niet groot in de krant.”
Dat geldt ook voor de twee morsige mannen die op een vroege donderdagochtend voor de Jumbo aan de Beren staan. Met meerdere plastic zakken vol blikjes en flesjes, de buit van de nacht, staan ze te wachten totdat de deuren van de supermarkt opengaan. Binnen rinkelt bijna de kassa, maar buiten wordt een gesprek niet op prijs gesteld. De statiegeldjager lijkt zich het liefst onder de radar te begeven.
Een vuilnisbak met een 'doneerrek' op de Vismarkt in Groningen. Foto: Geert Job Sevink
Ravage rond afvalbakken door brutale statiegeldjagers
Wat bepaald niet onder de radar blijft is de ravage rond tal van afvalbakken. Het heeft er alle schijn van dat zulks het werk is van brutale statiegeldjagers. De vuilnismannen van Stadsreiniging stuiten tijdens hun vroege ochtendronde door het centrum van Groningen op flinke bergen rotzooi.
Het gaat dan niet alleen om opengescheurde vuilniszakken en omgekiepte prullenbakken, maar sinds de eerste weken van april zelfs om grote containers die op inventieve wijze zijn opengebroken en leeggehaald. De flesjes en blikjes zijn in het holst van de nacht keurig uit de hoop gefilterd, maar delen van het centrum liggen bezaaid met vuilnis.
Volgens woordvoerder Natascha van ‘t Hooft van de gemeente Groningen wordt er vooral overlast ervaren in en rond het Martinikerkhof en het Noorderplantsoen. ,,Maar het loopt nog niet de spuigaten uit. We houden het in de gaten, maar grijpen niet in als er nog geen grote problemen zijn.”
Van Gangelen, ofwel Afvalbas, noemt het kinderziektes. Er lopen inmiddels proeven op verschillende plekken met statiegeldbeugels aan afvalbakken. Van Gangelen hamert in het verlengde daarvan op het Deense statiegeldmodel als mogelijke oplossing. ,,Daar hebben ze een ring om de prullenbak waar je flesjes en blikjes in kan zetten. Ze ervaren sindsdien veel minder overlast van rommel op straat, omdat mensen niet meer in prullenbakken hoeven te graaien.”
Fred neust nog even voor de vorm in een van de groene afvalbakken in het Stadspark. De gele Jumbo-plastic tassen aan zijn fietsstuur zijn nog vrijwel leeg. Nee, dit is niet zijn beste dag. Morgen zet hij de wekker extra vroeg. Hij hoopt op de jackpot.
Sinds de invoering van statiegeld op kleine plastic flesjes, zwerven er een stuk minder rond. Ook ander zwerfafval is minder op straat te vinden. Dat schreef staatssecretaris Vivianne Heijnen (Infrastructuur) eind juni op basis van de Zwerfafvalmonitor in een brief aan de Tweede Kamer.
Het aantal kleine plastic flesjes in het zwerfafval is vanaf de invoering van het statiegeld in 2021 ruim gehalveerd ten opzichte van een jaar eerder. Bij de grote plastic flessen was een afname van 33 procent te zien in diezelfde periode. Ook zitten er een stuk minder drankkartons tussen het zwerfafval.
De staatssecretaris is ,,blij” om te zien „dat we successen boeken in de strijd tegen zwerfafval”. Volgens haar werpt het systeem van statiegeld op kleine plastic flesjes zijn vruchten af. „En dat is fijn om te zien”, aldus de bewindsvrouw.
Sinds april van dit jaar zit er ook statiegeld op blikjes, maar over het effect hiervan valt pas bij de meting van dit jaar iets te zeggen. Heijnen verwacht wel dat deze maatregel een afname van het aantal blikjes in het zwerfafval gaat laten zien.
