Zus Wilma en broer Egbert laten de krantenknipsels van moeder Zwaantje Etten zien. Foto: Gerrit Boer
Jarenlang kreeg Zwaantje Etten-Smit de vraag of ze nog eens wilde vertellen over de kogelregen van de treinkapers bij Wijster. Vorig jaar overleed ze. Daarom geven nu, dinsdag precies vijftig jaar geleden, Wilma (55) en Egbert (52) Etten hun moeders verhaal door.
2 december 1975. Pa Etten ligt met een gebroken enkel in bed, dus trekt ma het land op om de koeien te voeren. Hun boerderij in Wijster staat pal langs het spoor. Zwaantje, dan bijna 28 jaar, ziet een trein stilstaan in het weiland. Dat gebeurt wel vaker. Maar deze blijft wel erg lang staan.
Zwaantje besluit poolshoogte te nemen en loopt erheen. Als ze de trein nadert, ziet ze dat de ramen worden afgeplakt met kranten. Vreemd. Dan wordt ze gewaarschuwd door de passagiers. ‘Ga weg! We worden gekaapt!’
Zwaantje schrikt en maakt zich uit de voeten. Maar ze heeft de aandacht van de kapers al getrokken. Ze beginnen op Zwaantje te schieten. Het lijkt immers net of Zwaantje een ontsnapte passagier is. In die zee aan kogels weet ze een ploegvoor in te duiken.
Hoelang ze daar heeft gelegen, weet ze naderhand niet. Maar dat ze de metalen munitiesmaak vanuit de lucht in haar mond kon proeven, dat zou haar de rest van haar leven bijblijven. ‘De kogels floten om m’n oren’, zou ze daarna aan journalisten vertellen.
Het huis uit
Dat krantenknipsel heeft Zwaantje Etten altijd bewaard. Haar kinderen Wilma en Egbert kennen de foto die erbij zat: de kleine Egbert, destijds een jaar of twee, met zijn moeder fier overeind naast hem. ‘Zwaantje Etten heelhuids terug op boerderij Wijster’, staat erboven.
Die 2 december, toen Zwaantje kruipend vanuit het weiland en onder de modder haar boerderij weer wist te bereiken, wemelde het er al van de politie en het leger. Zwaantje kon nog wat kleding inpakken, maar werd toen geacht haar geblesseerde man en haar peuter in de auto te zetten en te vertrekken. Hun huis dreigde een mikpunt van de schutters te worden.
De krantenknipsels van moeder Zwaantje Etten. Foto: Gerrit Boer
De boerderij werd overgenomen. Schutters hadden vanaf de hooizolder immers vrij zicht op de kaping, een betere plek was er niet. Het was hun uiteraard om het even wat het gezin daarvan vond. Politie en marechaussee zouden de koeien wel te eten geven. De aardappels die eigenlijk de grond in moesten, zouden de koeien ook wel lusten.
Dochter Wilma, toen vier jaar oud, zat net op school in het dorp. Veel weet ze er natuurlijk niet meer van. „Maar ik weet nog wel dat ze zeiden: ‘Wilma, loop je even mee? Je mag met mama mee.’” Moeder reed het gezin naar Wilma’s grootouders in Westerbork. Wilma ging daar tijdelijk naar school. Prachtig vond ze het. Precies in de sinterklaastijd.
‘Schiet dan!’
Moeders vond het bij thuiskomst allemaal wat minder prachtig. Alles was overhoop getrokken. De witte kringen van de drankglaasjes stonden in haar meubels. Het zou wel vergoed worden, en een oorkonde en een speldje zou ze ook allemaal krijgen. Maar het waren wel háár eerste, mooie, dure notenhouten meubels die naar de gallemiezen waren.
De gijzeling heeft tot 14 december 1975 geduurd. Eén keer is het gezin tussentijds naar huis geweest, om extra kleding op te halen. Ze moesten door allerlei afzettingen, het gemeentehuis moest worden gebeld om te checken of zij hier inderdaad woonden en erlangs mochten. Een spanning die indruk maakte op de kleine Wilma. „Thuis ging ik mijn kamer in en toen zag ik daar soldaten met dikke kisten op mijn bed liggen. Verschrikkelijk vond ik dat”, vertelt ze.
Pa ging even op de hooischuur kijken. ‘Je hebt ze in het vizier, schiet dan!’, riep hij naar de scherpsschutters die hij daar aantrof. Kennelijk werkte het zo niet.
Tas vol krantenknipsels
Dat ene krantenknipsel van hun moeder kenden de kinderen wel. Wat ze niet wisten, was dat ma een tas vol aan krantenartikelen over de treinkaping heeft uitgeknipt en al die tijd heeft bewaard. Wilma vond de tas tijdens het opruimen na haar moeders overlijden in april 2024, op 76-jarige leeftijd.
Hun moeder was een sterke vrouw. Dat schieten moet traumatisch zijn geweest, dat kan niet anders. Maar daar sprak ze niet over, dat deed je toen niet. Het leven ging door.
Bij iedere zoveel-jaar-geleden-terugblik had Zwaantje Etten haar belevenissen van de treinkaping desgevraagd opnieuw verteld. Toegegeven, de laatste jaren had ze het allemaal wel welletjes gevonden. Ze had het toch al zo vaak verteld, moest dat echt weer? Maar Wilma kon haar overtuigen. Ja mam, niet iedereen weet meer wat er tijdens de kaping is gebeurd.
Nu vertellen Wilma en Egbert het. Voor hun moeder. Dat had ze ook zo gewild. „‘Dat mogen de kinderen nu doen hoor’, zou ze gezegd hebben”, denkt Wilma. „En dan zou ze hier trots naast ons hebben gezeten.”
Treinkaping Wijster 50 jaar geleden
Het is op 2 december precies een halve eeuw geleden dat de treinkaping bij Wijster begon. Een groep van zeven Molukse jongeren gijzelde bijna twee weken lang tientallen passagiers. De machinist en twee passagiers werden daarbij doodgeschoten.
Voor de gijzelaars waren de omstandigheden in de trein erbarmelijk. Na bemiddeling door prominente figuren uit de Molukse gemeenschap, onder wie president Manusama van de Republiek der Zuidmolukken, geven de gijzelnemers zich over. Zij worden allemaal veroordeeld tot veertien jaar gevangenisstraf.
