Zorgzangeres Dia Vos aan het bed bij een bewoonster van De Bleerinck in Emmen. Foto: DVHN
Zingen voor ouderen met dementie kan wonderen doen. Interzorg in Assen zet muziek en zang zelfs in als onderdeel van de behandeling en Dia Vos (63) uit Emmen was de eerste professioneel geschoolde zorgzangeres in Noord-Nederland.
Als Dia Vos op deze middag aan het bed van een oudere De Heer is mijn herder (psalm 23) inzet, wordt de zang door de bewoonster van verpleeghuis De Bleerinck in Emmen onmiddellijk herkend.
„Ja, die zing ik altijd mee”, klinkt het blijmoedig vanaf het hoofdkussen. Ook een ander lied uit het geestelijk repertoire van de Emmer zorgzangeres kan op bijval van de luisteraar rekenen. De suggestie van Vos om een lied in het Engels te zingen, vindt de vrouw echter lang zo mooi niet, maar toch zingt ze de laatste regel van de gospel We shall overcome overtuigend mee.
‘Waar halen ze het vandaan?’
Op de achtergrond kijkt activiteitenbegeleidster Patricia van der Hoeven vertederend mee en in de deuropening staan twee andere bewoonsters vanachter hun rollator nieuwsgierig te koekeloeren naar het optreden van de zorgzangeres. Zij pikken zo nog even een verzetje mee dat door de activiteitenbegeleidster hoog wordt aangeslagen.
Zou Vos bijvoorbeeld acuut stoppen met haar zangkunsten in het verpleeghuis, dan kondigt Van der Hoeven vastbesloten aan „meteen naar de zorgmanager te stappen om een nieuwe zorgzanger te regelen”.
Zelf zingt Van der Hoeven elke donderdagmiddag met een groep bewoners van De Bleerinck. „Muziek is belangrijk, zij vinden het prachtig”, zegt ze over de deelnemers aan die activiteit. „Als ik ze hoor zingen denk ik wel eens: waar halen ze het vandaan? Muziek is emotie, je ziet ze genieten. Ik weet niet hoe het op de langere duur uitwerkt, maar op die momenten is het heel erg waardevol”, stelt Van der Hoeven, die er van overtuigd is dat er meer moet worden gezongen. „Zingen als therapie.”
‘Mooie momenten beleefd’
Vos sluit zich daar bij aan. „In alle zorgcentra zou gezongen moeten worden. Muziek is gewoon nodig. Ook familie van de bewoners kunnen het oppakken, bijvoorbeeld als zich tijdens het bezoek van die stille momenten voordoen. Het is verbindend en helend.”
Drie jaar geleden begon Vos als zorgzangeres, nadat zij daarvoor een opleiding had gevolgd bij Maartje de Lint in Amsterdam (zie kader). De Emmense maakte eerder deel uit van onder meer een vrouwenensemble, een kwartet en trad op in musicals. Alweer 6 jaar geleden kreeg Vos een ongeluk. Ze werd aangereden op haar fiets.
„Dat heeft veel impact gehad”, zegt ze. „Dan kom je in een periode dat je over het leven gaat nadenken. Nu heb ik altijd al het idee gehad om met mijn stem iets te doen voor mensen. En ineens was daar het zingen in de zorg.”
Vos zingt niet alleen in verschillende zorgcentra, ook komt ze op verzoek bij mensen thuis. Soms treedt ze op bij begrafenissen en daarnaast geeft ze lezingen over zingen in de zorg. „In een hospice zing ik als vrijwilliger. Daar heb ik hele mooie momenten beleefd. Ik heb er eens het lievelingslied van de bewoner gezongen, de hele familie zat te huilen. Dat ontroert mij ook.”
‘Muziek werkt helend’
Soms krijgt ze de vraag waarom zij dit werk doet, omdat mensen het toch zouden vergeten. Maar daar wil Vos niets van weten. „Ik benader de cliënten als mens, ze blijven voor mij een persoon en als ik een glimlach krijg ben ik al superblij.”
Het zijn niet alleen meer oude volksliedjes, geestelijke liederen of kinderliedjes waar ouderen van genieten. „Kun je ook AC/DC, vroeg een bewoner aan mij”, glimlacht Vos. „Nou, dat kan ik niet, maar dan zing ik een rustig nummer van The Beatles of iets van Abba. Als mensen op de muziek willen bewegen dan doe ik dat ook.”
Zingen heeft volgens Vos een heel positief effect. „Muziek zit in je geheugen en dat deel blijft lang intact. De trilling van de stem zorgt ervoor dat andere delen van de hersenen ook geactiveerd worden. In muziek zitten herinneringen en emoties. Als je de juiste toon weet te raken, heb je samen een fantastisch moment.”
Zorgbehandelingen verbeteren
Diezelfde ervaring heeft ook muziekagoog Willeke Borst (54) uit Leek, die 20 uur in de week op vijf verschillende locaties van Interzorg met groepen mensen met dementie zingt. „Muziek zet je aan, je wordt er helder van in je hoofd”, betoogt zij in het restaurant van woonzorg- en expertisecentrum Nieuw Graswijk in Assen. „Het maakt iets los bij de mensen, vooral als je ook de naasten erbij kunt betrekken. Partners van de bewoners zien soms hun geliefde ineens weer even zoals ze vroeger waren. Dan worden ze vaak emotioneel.”
Muziekthearapeut Willeke Borst zingt op verschillende locaties van Interzorg en begeleidt zichzelf daarbij op gitaar. Eigen foto
Net als Dia Vos geeft Borst lezingen over haar muziektherapie, in onder andere Alzheimercafés. „Ik probeer ook de kennis die ik heb opgedaan over te dragen aan het personeel van zorginstellingen. Muziek kun je gebruiken om zorghandelingen te verbeteren. Het gebeurt weleens dat een cliënt niet wil douchen, maar door het aanzetten van muziek kan het enige tijd later lukken om hem of haar toch zover te krijgen. Zingen is ook goed voor een verbeterde ademhaling, waardoor mensen minder benauwd zijn. Maar het kan ook zijn dat ze beter gaan eten en beter slikken.”
In een van de huiskamers van Nieuw Graswijk probeert de muziekagoog uit Leek bewoonster Inge ‘aan te zetten’ met haar muziek, maar de vrouw is vermoeid en Borst moet alles uit de kast halen om haar wakker te krijgen.
Dat valt nog niet mee, maar als de muziektherapeut Bill Haleys Rock around the clock inzet, gaan haar ogen even open. Niet veel later valt Inge weer ontspannen in slaap. „Ze heeft nu de ogen weer dicht, maar ze hoort wel wat ik zing hoor en geniet ervan”, zegt Borst. Ze eindigt haar sessie met Vera Lynns We’ll meet again.
Maartje de Lint uit Eelde richtte Zingen in de Zorg op
„Mensen met een kwetsbaar brein ondersteunen door de kracht van zingen”, was drie jaar geleden het uitgangspunt van Amsterdamse mezzosopraan Maartje de Lint – afkomstig uit Eelde – om de organisatie Zingen in de Zorg op te richten. Meer dan 80 zangers heeft zij inmiddels in de afgelopen zes jaar professioneel geschoold.
„Zingen is voor mij een essentiële manier om in contact te komen met mensen met dementie”, zegt De Lint. „Ze worden zich bewust van wat ze nog wel kunnen, ondanks de beperkingen die dementie met zich meebrengt. Ze krijgen dan een gevoel van autonomie en zelfvertrouwen terug, maar ook weer vertrouwen in hun lichaam.”
Tijdens de zangsessies, of het nu individueel of in groepsverband is, wordt volgens De Lint een verbinding gemaakt met wat zij het klankgeheugen noemt. „Dat zit vol met klanken van het hele leven. Dan probeer je te ontdekken wat er aan erfenis is opgeslagen. In mijn werk maak ik daarbij gebruik van gesprekken die ik voer met neurologen.”
Uit onderzoek van de universiteit van Helsinki blijkt dat mensen met afasie, een taalstoornis, baat kunnen hebben bij zangtherapie. Zij kunnen beter worden in alledaagse communicatie als ze zangtherapie in groepsverband volgen. Daarom vestigt De Lint onder andere met workshops op zorgcongressen de aandacht op het belang van zingen in de zorg.
„We zien de belangstelling hiervoor groeien. Zorginstellingen willen graag zorgzangers, maar het loopt vaak stuk op de financiën, een te hoge werkdruk en een tekort aan personeel.” Dat is jammer, vindt De Lint. Zij ziet zang als een muziekmedicijn. „Het is een verarming van het welzijn en de kwaliteit van leven van mensen met dementie als ze het zonder zorgzangers moeten doen.”
