Opvallende momenten uit tien jaar koningschap van Willem-Alexander met commentaar van Herman Pleij

Herman Pleij becommentarieert opvallende momenten uit tien jaar koningschap van Willem-Alexander.

,,In de recente podcast met hem kijkt koning Willem-Alexander terug op het moment dat hij de eed aflegde: ’Het was alsof ik boven mezelf aan het zweven was. Ik vroeg me af: wat ben jij in hemelsnaam aan het doen? Wie denk je wel niet dat je bent? Die vraag stel ik mezelf elke dag: wie denk je wel niet dat je bent, dat jij dit mag doen?’ Hij is ineens heel openhartig over het tonen van emoties, bekennen dat hij het soms niet droog houdt. Het lijkt op een middeleeuws visioen, in termen van een ziel gedacht die zich losmaakt van het lichaam en overzicht krijgt op het aardse gewriemel. Opvallend is dat hij varieert op de bekende uitspraak van Juliana bij haar troonaanvaarding: ’Wie ben ik, dat ik dit doen mag?’ Je merkt het vaker, hij heeft iets met zijn grootmoeder.’’

,,Hoe komt het dat die dingen die hij fout doet, zo ontzettend blijven hangen? Of dit een fout was, is nog maar de vraag. Wat moest hij dan doen? De keuze was dat hij in 2014 naar de Winterspelen in Sotsji ging, als staatshoofd. Hij heeft een speciale band met sport als oud-IOC-lid, is zelf sportief, treft daar informeel Poetin, die een biertje met hem drinkt. Als hij hem negeert, heb je een enorm schandaal en dan is hij politiek aan het bedrijven. Ik vergelijk het met de wc-potten uit 2012, die hij als kroonprins moest gooien, met zijn broers, op Koninginnedag. Ook dat wordt hem voortdurend nagedragen. Toen hij de baas werd, heeft hij willen versoberen, niet meer van die spelletjes. Stel dat hij had gezegd, ga weg, ik doe niet aan dit soort dingen? Dan krijgt je nog een veel groter schandaal: hoogmoedige kroonprins vindt zich daar te goed voor. Het heeft iets onredelijks steeds op dit soort dingen terug te komen. Hij heeft blunders gemaakt, geen twijfel, maar deze voorbeelden zijn erg gezocht.’’

Hij deed toen uitstekend waar zijn moeder ook goed in was. Beatrix kon tamelijk formeel optreden en afstand houden, maar zo gauw er een ramp was, zoals bij de Bijlmer in 1992, was ze er onmiddellijk en deed ze ook precies waar een enorme behoefte aan is: troost bieden. Dat is niet een heel verhaal vertellen, dat is arm er omheen slaan en zeggen: vertel maar. Willem-Alexander deed dat in 2014 uitstekend bij de ramp met de MH17 in Oekraïne. Hij was zeer aangedaan, Máxima ook. Ze deden dat volkomen direct, uit de bodem van hun hart. Het is de spagaat van het moderne koningschap, de balans tussen nabijheid en afstand houden. Hoe gewoner het vorstenhuis wordt, hoe overbodiger. Ze worden gesubsidieerd en als ze dan net als wij gewoon gaan doen, waar betaal je dan voor?’’

,,Op dat punt maakt hij dus ook echt fouten. Met in oktober 2014 een speedboot kopen van 7 ton [bij Wajer Yachts in Heeg, red.], wekte hij vrij snel na het begin van zijn koningschap de indruk een big spender te zijn. Dat het duurste voor hem niet goed genoeg is, is een beeld dat erg negatief werkt. Daarbij doet het er niet toe of het om belastinggeld of privégeld gaat. Zij zijn lid van een van de rijkste vorstelijke families in de hele wereld en ook één die een land als het onze bovengemiddeld veel kost. Een kwestie waar ook maar geen eind aan gemaakt wordt, is dat ze geen belasting betalen. Het Engelse koningshuis betaalt gewoon belasting, waarom zij dan niet? Hij heeft er iets te weinig oog voor, dat daar een duidelijke beslissing over moet komen. Hetzelfde geldt voor jagen in de domeinen, die worden onderhouden door de belastingbetaler. Al deze vergissingen stapelen zich op en er zit een patroon in. Dat vind ik een serieus punt.’’

,,Dat vond ik eigenlijk heel origineel. Je komt over de hele wereld en dan doet zich bij nogal wat landen het probleem voor dat men daar wat anders denkt over mensenrechten dan wij. De overheid had besloten dat hij in 2015 naar China moest en kennelijk was hij het daarmee eens en deed hij twee originele dingen. Er was rumoer over en hij moest van de Tweede Kamer over de mensenrechten gaan praten. Dat is een niet geringe opdracht. Dan kom je die vliegtuigtrap af en moet je zeggen: ‘Ik vind het heel erg leuk om hier te komen maar dat met die mensenrechten hier, dat deugt van geen kant?’ Dat kan natuurlijk helemaal niet.’’

,,Hij stelde het aan de orde op de enige manier waarop je dat kunt doen, niet tijdens het staatsbanket met alle camera’s erop, maar bij een opleiding in de provincie, een bestuursacademie. Hij kaartte het aan door vragen te stellen: ’Ik weet dat er allerlei opvattingen over mensenrechten bestaan en hoe denken jullie daarover?’ Daar heeft hij een debat ontketend en kon hij zeggen wat hij ervan vond. Dat is de juiste manier. Dat zij vervolgens hun vakantie eraan koppelden vond ik heel origineel. Ze gaan er niet heen om een week in de zon te liggen, dit was een manier om vanuit een heel andere invalshoek contact te krijgen met dat land en de mensen. Het is niet goed of het deugt niet, dat krijgt hij voortdurend om zijn oren.’’

,,Ik geloof niet dat dat een punt voor hem is. Volgens mij is het een goed huwelijk, ja wie ben ik om dat te beoordelen. Hij maakt in ieder geval onmiskenbaar de indruk dat hij erg gek op haar is. Ze heeft een groot voordeel voor het hele vorstenhuis, dat zij het element sprookje is gaan vervullen. Ze is gek op jurken, hoeden en ziet er prachtig uit. Sprookjesachtige kanten spreken zeer veel mensen aan. En het hoort bij het element distantie, het sprookje in moderne vormen.’’

,,Máxima heeft een serieuze baan die ze ook heel graag wil handhaven. Ze wil in de samenleving heel nadrukkelijk staan voor iets, ze is niet alleen versiering naast Willem-Alexander. Als ze in het openbaar gewoon gaan doen, met het volk, is zij daar veel en veel beter in in dan hij. Een paar maanden geleden moesten ze bij hun bezoek aan de Overzeese Gebiedsdelen doorlopend dansen. Nou is dansen en Willem-Alexander geen gelukkige combinatie, net zo goed als je dat van mij en een heleboel mensen zou kunnen zeggen. Hij doet wel zijn best. Dan staat Máxima dat prachtig, en soepel uit de heupen te doen, dat is een prachtig contrast tussen die twee. Waardoor zijn houterigheid nog eens onderstreept wordt. Ik heb op geen enkele manier de indruk dat hem dat dwars zit, ik denk zelfs dat hij er wel blij mee is.’’

,,Dat hij in 2020 op vakantie gaat als Nederland op slot gaat, hoe lang nog moet hij daarvoor excuses blijven aanbieden? Je komt daar in Griekenland in een restaurant en je kent die restauranteigenaar en dan ben je amicaal en voor je het weet sta je op de foto. Dan zit je in een lastige situatie. Het is stom, hij moet op die dingen ontzettend alert zijn. Hij is het voorbeeld en dat wil hij ook zijn, want een van zijn kerntaken, dat heeft hij zelf gezegd, is aanmoedigen. Het voorbeeld geven. Dan moet je dus ontzettend oppassen met dat soort dingen.’’

,,Mensen willen aan je zitten. Dat zit heel diep. Dat is die troostfunctie van vorsten, die uit de middeleeuwen stamt. Zij zijn afgezanten van God en kunnen dus heil en letterlijk genezing brengen. In de middeleeuwen wilde men ook altijd een vorst aanraken. Aangeraakt worden door een vorst heeft nog steeds die mythische traditie achter zich van heilbrengend. Dus als je een vorst voorbij ziet komen wil je aan hem zitten. Het was op dat moment, in coronatijd, buitengewoon onverstandig om dit op te zoeken.’’

,,Ik ben van mening dat nogal onderschat wordt dat hij meegaat in de huidige val in het vertrouwen in de overheid. Opmerkelijk hoe snel er een heel algemeen gevoel ontstaan is, dat wij een regering hebben die er niets van kan en ministers die niet deugen. In de sfeer van: we hebben daar een verkeerd zootje mensen zitten en verkeerde partijen. Die lange lijst van wat er allemaal niet wordt opgelost, straalt enorm af op het staatshoofd. Er is geen eensgezindheid over hoe het anders wordt, men is er alleen maar eensgezind over dat de regering niet deugt. De dalende populariteit van Willem-Alexander ligt erg in het perspectief van de malaise. Hij is staatshoofd, symbool van die regering, dus hij zakt mee.’’

,,Ik heb nog wel een boodschap voor de komende tien jaar. Hij moet zijn tegenspraak in informele sfeer beter regelen, of stoppen daar niet naar te luisteren. Hij moet vertrouwelingen hebben in zijn direct omgeving die tegen hem kunnen zeggen: Willem, dat gaan we niet doen, hoe haal je het in je hoofd! Ik heb al een paar keer gepleit dat hij een hofnar in dienst neemt, zoals in de middeleeuwen. Die valt buiten de orde en heeft tot taak dat alles wat hem voor zijn mond kwam te zeggen. Een enkele hofnar heeft dat met zijn leven moeten bekopen maar over het algemeen is dat wel goed gegaan. Hij moet een weg vinden dat hij vrij direct weerwerk krijgt over wat er aan de hand is. Want dat wordt zo langzamerhand risicovol.’’

,,Het nieuwe koningschap vormt hij erg naar contact met het volk, gewoon doen, ik ben ook maar een mens. Ik vind dat hij iets meer de formele kant op moet. Niet dat ik zo van formeel hou, daar gaat het me niet om. Hij loopt nu het risico, in zijn pogingen dat formele van zijn moeder te compenseren, door te draven in hoe gewoon hij wel is. Evenwicht vinden daarin, is heel moeilijk. Hij komt ontzettend veel bij dingen, maakt achter de schermen uitvoerig contact met de betrokkenen, maar doorgaans zegt hij weinig in het openbaar, hooguit dankjewel als hem iets wordt gepresenteerd. Officieel het woord voeren bij al die gelegenheden, zou hij meer moeten doen. Mijn tip: accentueer je speciale functie als symbool, in plaats van de gewone jongen uithangen. Het zijn wijze lessen van een oude opa, die daar niet om gevraagd is. Voor Willem-Alexander is hier een wereld te winnen.’’