Het een loze kreet als geroepen wordt dat het tijd wordt voor een herstel van waarden en normen. Mensen hangen altijd waarden en normen aan. Waar het om gaat is welke.
De terecht hooggeprezen Britse Netflix-serie Adolescence gaat over een 13-jarige jongen, Jamie, die er van wordt van verdacht een leeftijdsgenoot, Katie, te hebben vermoord. Een beschuldiging die zijn ouders, zijn therapeut en de detective die de zaak moet uitzoeken in verbijstering achterlaat. De film is een poging, aldus de makers, licht te laten schijnen op waarom zoiets vreselijks zou kunnen gebeuren.
Met de impliciete suggestie dat het gaat om iets van deze tijd. Dat is eigenlijk het enige punt van kritiek dat ik heb op dit psychologische meesterwerk. Want al in 1536 werd in een boek getiteld Tumulus door een zekere Borbonius deze constatering gedaan: ‘Een kleine jongen van 13 pleegt nu meer bedrog, meer gewelddadige praktijken dan tien robuuste kerels in de tijd van onze ouders.’
Kern van een goede opvoeding
Het is van alle tijden dat volwassenen worstelen met de periode die adolescentie wordt genoemd, de overgang van kindertijd naar volwassenheid waarin met hun kinderen het nodige mis kan gaan. En met de vraag, centraal in de film, als het vreselijk misgaat zoals in geval van Jamie, aan wie of wat dat dan ligt?
Het mogelijke antwoord waar Jamie’s ouders emotioneel steeds weer op stuk lopen: is er iets misgegaan in de overdracht van waarden en normen in hun gezin, in het bijzonder tussen hen en Jamie. Want in het gedrag en de relatie met hun dochter spelen soortgelijke problemen niet.
De kern van een goede opvoeding is een niet-gewelddadige relatie tussen je kinderen en de wereld om hen heen en het (leren) delen van gevoelens van waarde. Een waarde is ‘een collectieve neiging om een bepaalde gang van zaken te verkiezen boven andere’. Een waarde is als het ware ‘een gevoel met een positieve richting’. Schoonheid, bijvoorbeeld, in de zin van net of proper is een waarde op een gevoelsdimensie die loopt van schoon naar vuil. Als er in een gezin een gezinsbrede neiging bestaat om schoon te verkiezen boven vuil, dan is schoonheid een gezinswaarde.
Elkaar waarderen
Daarmee is overigens nog niet vastgelegd wat in het alledaagse gezinsleven de norm is voor schoon of vuil. Eenvoudig gezegd, hoeveel stof er op de vensterbanken mag liggen of hoe vaak er per week gestofzuigd moet worden, kan duidelijk verschillen tussen twee gezinnen die allebei schoonheid een belangrijke waarde noemen. Nu zou je geneigd kunnen zijn te denken dat mensen om elkaar te begrijpen, zowel elkaars waarden als elkaars normen moeten kennen en om elkaar te waarderen, elkaars waarden en normen moeten delen.
Hoe vanzelfsprekend die conclusies ook lijken, ze kloppen niet. Want het omgekeerde kan evengoed waar zijn, namelijk dat mensen geen waardering voor elkaar hebben, juist omdat ze weten dat de ander er dezelfde waarden en normen op nahoudt. Het kan heel goed zijn dat iemand voor wie schoonheid geen waarde is, het juist helemaal niet waardeert als een ander er ook een vuile boel van maakt.
Loze kreet
Zo is vastgesteld dat criminele vaders gewelddadiger optreden tegen bedrog en gewelddadig gedrag van hun zonen dan niet-criminele vaders. De vraag is dus nooit of ouders en kinderen waardering voor elkaar hebben maar op grond van welke normen en waarden dat is.
Het is daarom ook een loze kreet als geroepen wordt dat het tijd wordt voor een herstel van waarden en normen. Mensen hangen altijd waarden en normen aan. Dat feit hoeft helemaal niet hersteld te worden.
Waar het om gaat, zo leert Adolescence ons, is welke waarden en normen ze aanhangen.
