Nieuwe overlastaanpak van minister Faber: is vtl ‘strenger asielregime’ of stap terug voor Ter Apel?

Faber komt met een ‘escalatiemodel’: asielzoekers die zich niet aan de regels houden, komen trapsgewijs in een steeds zwaarder regime terecht. Dat begint met een meldplicht: asielzoekers die weinig kans maken op een asielvergunning (bijvoorbeeld veiligelanders) moeten zich in Ter Apel twee keer per dag melden. Doen ze dat niet, dan worden ze in de nieuwe ‘verscherpt toezicht locatie’ (vtl) geplaatst. Daar komen ook asielzoekers die overlast veroorzaken – ongeacht hoe kansrijk of kansarm hun aanvraag is.

Wie zich in deze vtl misdraagt kan vervolgens een zogeheten ‘vrijheidsbeperkende maatregel’ opgelegd krijgen (op basis van artikel 56 van de Vreemdelingenwet) en overgeplaatst worden naar de handhavings- en toezichtlocatie (htl) in Hoogeveen, waar bewoners zitten opgesloten. Wie een misdrijf begaat en strafrechtelijk wordt veroordeeld, belandt in de gevangenis.

Deels. De meldplicht van twee keer per dag is nieuw. Die is bedoeld om te voorkomen dat mensen niet komen opdagen op afspraken bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst. Een deel van deze groep kansarme aanvragers wil de procedure namelijk zo lang mogelijk rekken zodat ze misbruik kunnen maken van de opvang.

Ook de ‘verscherpt toezicht locatie’ is in naam nieuw voor Ter Apel. In de praktijk plaatst het COA in Ter Apel overlastgevers al langer apart. Daarvoor wordt ‘hofje 5’ gebruikt, de voormalige procesbeschikbaarheidslocatie (pbl) die met hoge hekken is afgeschermd van de rest van het terrein. Nu deze plek officieel een vtl wordt, komt er een intensiever dagprogramma en wordt de doelgroep uitgebreid met asielzoekers die de meldplicht verzaken

Dat zal moeten blijken. Vtl-bewoners krijgen een intensief dagprogramma aangeboden, dat is gericht op ‘gedragsverbetering’. Er is onder meer sport, taalles, toekomstoriëntatie. Dat programma is vrijblijvend, maar het COA verwacht dat het een deel van de groep zal weerhouden van rotzooi trappen in de dorpen. Ieder mens wil graag iets te doen hebben, zo leert de ervaring.

Misdragen ze zich toch, dan schermt Faber met plaatsing in de htl of in detentie. Dat gebeurt overigens nu ook al. Faber zei donderdag te verwachten dat dit door het escalatiemodel straks wel sneller en effectiever kan, omdat er een dossier wordt opgebouwd rond overlastgevers.

Dat heeft te maken met de erfenis van de pbl. Deze ‘procesbeschikbaarheidslocatie’ heeft een jaar in Ter Apel gedraaid, totdat de rechter er in maart 2024 een stokje voor stak. In de pbl konden álle asielzoekers met een kansarme aanvraag 22 uur per dag worden vastgezet, of ze nou overlast hadden veroorzaakt of niet. De gemeente Westerwolde en ondernemers in Ter Apel waren enthousiast, maar de rechter miste een wettelijke grondslag voor deze vorm van opsluiting.

Tot donderdag was er nog de hoop dat het ministerie met een variant van deze pbl zou komen waarin overlastgevers binnen moeten blijven. Maar vtl-bewoners zijn, buiten de meldplicht om, vrij om te gaan en staan waar ze willen. Dat is voor Ter Apel en Nieuw-Weerdinge een teleurstelling.

Nee, de vtl is uitsluitend bedoeld voor asielzoekers die al in Ter Apel worden opgevangen. Wel is de groep overlastgevers hier over het algemeen groot, omdat nieuw aangekomen asielzoekers zich in Ter Apel melden. Volgens het COA is het ‘heel ingewikkeld’ om deze groep, die relatief vaker overlast veroorzaakt, vervolgens te laten doorstromen naar andere azc’s in het land. Burgemeester Velema van Westerwolde vindt dat minister Faber hier wel voor zou moeten zorgen.

In de vtl verblijven nu ongeveer veertig overlastgevers. Dat kan worden uitgebreid naar tachtig plekken. Of dat voldoende is om alle overlastgevers en meldplicht-weigeraars onder te brengen, is de vraag. De groep van asielzoekers met een kansarme aanvraag (niet allemaal overlastgevers) in Ter Apel schommelt rond de tweehonderd personen.