Probeert zoutwinner Nobian goodwill te kopen in Oost-Groningen? Spiegeltjes en kraaltjes' als splijtzwam

In Westerlee, even ten westen van Winschoten, biedt een smal straatje rechts van de hoofdweg toegang tot het terrein van de plaatselijke voetbalvereniging. VV Westerlee beschikt over twee velden, een kantine met overdekt terras, kleedkamers en een houten materiaalhok. Binnenkort krijgt dit alles een opknapbeurt.

De rekening? Die wordt betaald met hulp van Nobian.

Eind januari publiceerde VV Westerlee, uitkomend in de laagste zaterdagklasse, daarover een nieuwsbericht. Waar publicaties van de amateurclub normaliter in weinig deining resulteren, zorgde deze mededeling juist voor een stortvloed aan reacties op sociale media. ‘Spiegeltjes en kraaltjes worden al uitgedeeld’, en: ‘Zieltjes winnen. Jammer dat VV Westerlee hierin meegaat.’ Een ander nam op de gemeentelijke nieuwssite Oldambt.nu het woord ‘omkoping’ in de mond.

Er wordt al zestig jaar zout gewonnen in de gemeente Oldambt, ten westen van Winschoten. Decennia gebeurde dat onder de vlag van Akzo Nobel, sinds enkele jaren geschieden deze activiteiten onder de vlag van Nobian. Het stuit op verzet bij de lokale bevolking, verenigd in de Stichting Bewonersbelangen Lanengebied en Zuiderveen. Deze stichting stelt op haar website dat de zoutwinning voor tal van problemen zorgt, zoals bodemdaling, bevingen, milieuschade, overlast en schade aan woningen en gebouwen.

Mei vorig jaar deed de stichting daarom een poging de zoutwinning stil te leggen, maar ving het bot bij het Staatstoezicht op de Mijnen. Het heeft het protest allerminst verstomd, helemaal nu eind vorig jaar duidelijk is geworden dat de werkzaamheden van Nobian tot meer bodemdaling leiden dan verwacht.

Een bezwaarprocedure van de stichting bij het Staatstoezicht op de Mijnen loopt. Ondertussen gaat de winning van Nobian niet alleen door, maar ijvert het bedrijf ook voor het openen van nieuwe zoutputten, iets ten zuiden van het huidige winningsgebied. Ook hier is de lokale bevolking niet van gediend. Volgens Nobian is het simpelweg noodzaak omdat de oude locaties uitgeput raken.

Te midden van al die perikelen komt Nobians financiële steun aan VV Westerlee op een gevoelig moment. Het sportcomplex van de vereniging ligt namelijk op slechts een paar kilometer afstand van de plek waar Nobian het zout in zogeheten cavernes uit de bodem haalt. En dus ook in de directe omgeving van mensen die overlast ervaren door diezelfde zoutwinning.

In een persbericht valt te lezen dat het initiatief voor de samenwerking bij VV Westerlee zelf zou hebben gelegen. Een paar kilometer verderop, bij VV Bato uit Winschoten, ziet de wereld er compleet anders uit. Naast de hoofdingang van het complex van de voetbalvereniging hangt een groot doek tegen de activiteiten van Nobian, in de directe omgeving wemelt het van vergelijkbare protestuitingen. Dit sentiment was voor VV Bato reden om de deur bij voorbaat te sluiten voor een samenwerking met Nobian.

Voorzitter Wim Boven: ,,Het ligt bij ons erg gevoelig, ook omdat ons sportpark echt bovenop het zoutwinningsgebied ligt. In onze omgeving hebben daardoor veel mensen problemen met Nobian, veel van hen zijn lid van onze club. Daarom is het voor ons ook heel duidelijk hoe we in deze kwestie staan. Geld is mooi, helemaal gezien het feit dat de gemeente Oldambt op sport heeft moeten bezuinigen, maar het gaat niet boven alles. Voor ons voelt het als dansen met de duivel.”

Hoe beziet Boven de afweging van buurclub VV Westerlee? ,,Het staat hen vrij om hun eigen keuzes te maken. Ik denk dat zij in hun directe nabijheid misschien ook net iets minder met de zoutwinningskwestie te maken hebben. Dan snap ik dat zij misschien denken: er ligt daar een paar duizend euro op tafel, die gaan we pakken. Maar, nogmaals: wij zouden dat nooit doen.”

In het persbericht waarin vorige maand de sponsoring van VV Westerlee door Nobian werd aangekondigd, sprak het zoutwinningsbedrijf over de intentie om door middel van de financiële ondersteuning ‘betrokkenheid’ en ‘verbondenheid’ met de inwoners van het zoutwinningsgebied uit te stralen.

Dat is bij de Stichting Bewonersbelangen Lanengebied en Zuiderveen, die opkomt voor inwoners van het zoutwinningsgebied, in het verkeerde keelgat geschoten. Bestuurslid Karin Vogd: ,,Wij zetten ons al zo lang in voor het feit dat de schade aan onze woningen goed moet worden onderzocht en afgehandeld. Bovendien wordt er hier al zestig jaar zout gewonnen, en is er nooit iets gedaan voor ons als inwoners. Hoe kun je dan als Nobian een persbericht maken over steun aan een plaatselijke sportclub? Zo van: kijk eens hoe goed wij bezig zijn. Terwijl je de zorg voor de bewoners en hun huizen niet op orde hebt? Nobian moet beter nadenken over wat het doet. Dit splijt de lokale maatschappij.”

Namens Nobian verwijst woordvoerder Jorn van der Meer ‘wat betreft vermeende schades’ door naar de onafhankelijke Commissie Mijnbouwschade. Volgens hem is er bovendien sprake van regelmatig overleg met de bewonersstichting. Ook zegt hij: ,,De negatieve houding van de actiegroep tegenover Nobian is bekend. Zoals de actiegroep aangeeft, was de betrokkenheid bij de omgeving in het verleden minder. Daarin hebben we nu een concrete stap gezet.”

De boodschap van de Stichting Bewonersbelangen Lanengebied en Zuiderveen roept in de provincie Overijssel herkenning op. Behalve bij Winschoten wint Nobian namelijk ook zout in de Twentse gemeente Haaksbergen. Daar moesten vorig jaar nieuwe vergunningen verleend worden door de gemeenteraad. In de aanloop naar de stemming hierover, zegde Nobian de gemeente een fonds toe. In dit zogeheten omgevingsfonds stopt Nobian per ton gewonnen zout een vast bedrag, wat volgens schattingen van het bedrijf zal resulteren in een jaarlijkse schenking van 3,75 miljoen euro.

De gemeenteraad verleende uiteindelijk vergunningen, waarna Nobian een brief aan plaatselijke verenigingen stuurde. Daarin gaf het zoutbedrijf aan hoe het omgevingsfonds kan worden aangewend. Gedacht kon worden aan: ’Een kunstgrasveld voor uw sportclub, nieuwe instrumenten voor de harmonie, speeltoestellen op het schoolplein.’

,,Je kunt het omgevingsfonds zien als een soort compensatie voor overlast door zoutwinning”, zegt Epi Winkelhuis, die als voorzitter van de stichting Laat De Hoeve Niet Zakken opkomt voor de inwoners van het Twentse zoutwinningsgebied. Hij constateert echter vergelijkbare problemen als in Oost-Groningen. Namelijk dat de financiële steun door Nobian voor scheve gezichten zorgt: ,,De verenigingen die Nobian hier heeft aangeschreven zijn niet alleen in het zoutwinningsgebied gevestigd, maar ook erbuiten. Ze hebben bijvoorbeeld het zwembad in Haaksbergen benaderd, een paar kilometer buiten het wingebied. Dat zwembad is verouderd, kan het geld goed gebruiken. Precies daardoor polariseert het fonds. Want daar zeggen mensen nu: ‘Wat klagen jullie nou over Nobian? Ze geven hun geld aan ons weg.’ Tegelijkertijd zijn er mensen die concreet problematiek ervaren door zoutwinning die van het omgevingsfonds niets terugzien. Het is tricky wat Nobian doet. In ruil voor een zak geld proberen ze te veranderen hoe mensen naar hen kijken.”

Aan de indruk van een poging tot beïnvloeding kon de Twentse krant Tubantia zich enkele maanden geleden ook niet onttrekken, toen twee journalisten die het zoutwinningsdossier in Haaksbergen volgen door Nobian werden benaderd. Het bedrijf had voor deze journalisten hospitality-tickets in de aanbieding voor de Military Boekelo, een groot paardensportevenement dat jaarlijks 60 duizend bezoekers trekt. Het evenement vond enkele weken plaats voordat de gemeente een definitief besluit moest nemen over nieuwe vergunningen, dus in een periode dat Tubantia veel over de zoutwinning publiceerde. Teun Staal, een van de uitgenodigde verslaggevers: ,,We zijn niet gegaan. Er zat een zweem aan van: er moet iets ingemasseerd worden.”

Nobian bestrijdt de lezing van de verslaggever. Woordvoerder Van der Meer: ,,Het is erg jammer dat Teun Staal dit zo ervaren heeft, en ook onjuist. Nobian nodigt al jarenlang relaties uit voor de Military in Boekelo. Voor eerdere edities zijn ook journalisten uitgenodigd, onder wie die van Tubantia. De uitnodiging had dan ook niets te maken met de plannen in Haaksbergen. De lijsten met genodigden voor de Military worden op een bepaald moment in het jaar aangeleverd bij de organisatie, die daarna het proces van uitnodigen overneemt en verzorgt. De besluitvorming over de zoutwinning in de gemeenteraad in Haaksbergen is een aantal keer uitgesteld, waardoor het versturen van de uitnodigingen en de ontwikkelingen rondom Haaksbergen in de tijd toevallig zo zijn samengekomen.”

Op de verwijten van Epi Winkelhuis, voorzitter van de stichting die opkomst voor de inwoners van het Twentse zoutwinningsgebied, gaat Nobian niet concreet in. Van der Meer: ,,De gemeenteraad van Haaksbergen heeft na een lang proces goedkeuring verleend aan het ontwikkelen van nieuwe zoutwinlocaties. Een belangrijk onderdeel in dit proces was het uitgebreide pakket aan afspraken dat is gemaakt tussen Nobian en de gemeente. Bijvoorbeeld over de veiligheid, maar ook over lokale betrokkenheid. Een van de gemaakte afspraken is het omgevingsfonds.”

Volgens Van der Meer zal dit omgevingsfonds een onafhankelijk bestuur krijgen, dat zelfstandig kan besluiten welke initiatieven en verenigingen het wil ondersteunen. Is Nobian eigenlijk ook van plan om voor de gemeente Oldambt een dergelijk lucratief omgevingsfonds in het leven te roepen? Van der Meer: ,,Op dit moment wacht Nobian op een besluit van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat op de vergunningsaanvraag voor een evaluatieboring bij Zuiderveen. Gesprekken over een lokale bijdrage zullen in een later stadium worden gevoerd, wanneer er duidelijkheid is over deze vergunningsaanvraag.”

Ondertussen gaat Nobian wel door met het financieel ondersteunen van individuele verenigingen in de gemeente Oldambt. Zo lopen er inmiddels gesprekken tussen de zoutgigant en een andere voetbalvereniging, VV Heiligerlee. Bestuurslid Jurrie Meedendorp: ,,Toen ik over de sponsoring van VV Westerlee hoorde, ben ik naar een inloopdag van Nobian gegaan om te kijken of er voor onze vereniging ook iets mogelijk was. Er is veel commotie, maar in mijn ogen heeft het verhaal twee kanten. Ik vond hun verhaal niet verkeerd. Ze hoeven dit niet te doen, hè?” Meedendorp voegt toe: ,,In het verleden heeft er jaren een reclamebord van Akzo Nobel op onze club gehangen. Daar heeft nooit iemand wat van gezegd.”

Hoewel VV Westerlee meldde dat het zelf op Nobian is afgestapt, komt de sponsoring van de zoutgigant voort vanuit een weloverwogen beleidskeuze. In een rapport uit 2022 spreekt het bedrijf namelijk al de concrete intentie uit om verenigingen uit het zoutwinningsgebied al dan niet financieel te gaan ondersteunen. Heiligerlee-bestuurslid Meedendorp heeft in de gesprekken met Nobian een vergelijkbare boodschap te horen gekregen: ,,Ze willen in de toekomst steeds meer gaan doen voor de plaatselijke gemeenschap, vooral richting verenigingen die in een straal van een kilometer rond het winningsgebied zitten.”

Het is een voornemen dat lokale verenigingen, financieel sterk leunend op sponsoring, financieel een kans biedt. Tegelijkertijd werpt die kans een morele vraag op die sommigen liever uit de weg lijken te gaan, zoals VV Westerlee, dat niet met deze krant wilde praten.

Ondertussen voelt de sponsoractiviteit van Nobian voor bezorgde inwoners van het winningsgebied niet alleen als zout in een open wond, maar ook als een poging tot het zaaien van verdeeldheid. En Nobian? Dat omschrijft zijn motieven anders. Woordvoerder Van der Meer: ,,De betrokkenheid bij lokale initiatieven komt voort uit onze ambitie om een zinvolle bijdrage te leveren aan de regio en de omgeving waarin we actief zijn.”