Manja Pach geeft met een dubbel gevoel de Kristallnachtlezing in Groningen

Enerzijds is ze blij dat ze de stad terugziet waar ze 5 jaar verbleef en dat ze haar verhaal mag vertellen in de synagoge aan de Folkingestraat. Anderzijds stemt het haar bedroefd dat het eerste deel van de Kristallnachtherdenking, de stille tocht, is afgelast vanwege de situatie in Israël en de Gaza-strook.

,,Die situatie houdt mij bezig, mensen in mijn omgeving, iedereen’’, vertelt ze. ,,Maar het is heel spijtig dat daardoor de herdenkingstocht niet door kan gaan.’’

Dinsdag werd ze telefonisch op de hoogte gebracht van de afgelasting door Geert Volders, directeur van de synagoge. Hij en de andere organisatoren van de herdenking zijn bang dat de stille tocht als een demonstratie opgevat kan worden, door wie dan ook, en dat zich ongeregeldheden voor kunnen doen. Bedreigingen hebben ze absoluut niet gekregen maar ze willen geen risico lopen. De lezing, in de synagoge, gaat dus wel door.

,,Voor die lezing ben ik geruime tijd geleden al gevraagd, ook door Geert Volders’’, vertelt Pach (77). ,,Ik voel me vereerd en het is inderdaad ook mooi om Groningen weer te zien.’’

Ze doet haar verhaal in Deventer, waar ze met haar echtgenoot woont, stadsmens als ze is. Groningen was haar stad tussen 1970 en 1975. De meeste van die jaren was ze wetenschappelijk medewerker aan de juridische faculteit van de Rijksuniversiteit. ,,Ik woonde in een vrijgezellenflat in Haren, fietste elke dag naar mijn werk. Ik had het naar mijn zin in Groningen, had er vrienden. Het was ook de tijd dat Westerbork op mijn weg kwam.’’

In 1971 woonde ze daar de 4 mei-herdenking bij, op het voormalig terrein van het Kamp waarin tijdens de Tweede Wereldoorlog Joden verbleven. Op het terrein stonden barakken, maar die werden gesloopt. Zelfs op die 4de mei was dat afbraakwerk aan de gang. Pach zag dat, kwam in het geweer, zette zich in voor het behoud van de gebouwen, verzamelde medestanders om zich heen. Ze legde zo de basis voor het Herinneringscentrum zoals we dat nu kennen.

Haar inzet kwam ook voort uit het feit dat ze een band voelde én voelt met Westerbork: haar vader had in het kamp gezeten. ,,Maar hij wist te ontsnappen en dook onder. Mijn moeder zat ook ondergedoken. Ze overleefden de oorlog en op tweede Kerstdag 1945 werd ik geboren, in Amsterdam.’’

Haar vader was een Joodse communist, afkomstig uit Duitsland. Hij vertrok in 1933, na het aan het de macht komen van Hitler, naar Amsterdam. Hij maakte de Kristallnacht in 1938 zelf dus niet mee. Maar zijn familieleden wel. ,,En na de oorlog keerde hij terug naar Duitsland. Mijn moeder wilde niet mee en ik bleef bij haar in Amsterdam. Toen ik 6 was, zag ik mijn vader voor het eerst.’’

Haar jeugd was dus niet als van de meeste andere kinderen. De herinneringen eraan droeg ze bij zich in haar Groningse jaren en later toen ze op verschillende plekken in het land als bestuursrechter haar brood verdiende. Ook nu nog, in Deventer, waar ze niet alleen woont maar ook aan de wieg stond van het Etty Hillesum Centrum.

Die herinneringen haalt ze naar boven in haar Kristallnacht-lezing. ,,Ik ga vertellen over de Kristallnacht in het algemeen, maar ook mijn persoonlijk verhaal. Over mijn vader die naar Nederland kwam maar niet echt hartelijk werd ontvangen. Over mijn eigen jeugd, waarin ik de gevolgen van de oorlog heel duidelijk merkte. Een jeugd, overigens, waarin religie en het Jodendom op zich nauwelijks een rol speelden. Later ben ik me daar meer voor gaan interesseren. Ook daarom vind ik het leuk om de lezing in de synagoge aan de Folkingestraat te geven. Tussen 1970 en 1975 werd hij nog gebruikt als wasserette, nu heeft hij gelukkig zijn echte functie weer.’’