Heeft de opvang voor Oekraïners in Groningen en Drenthe een houdbaarheidsdatum? 'Ieder mens wil uiteindelijk een eigen plekje'

Het is druk bij het opvangcentrum voor Oekraïense vluchtelingen aan de Stationsweg in Groningen. In het voormalig studentenhuis worden sinds vorig jaar april 350 vluchtelingen opgevangen. Deze middag kluiten ze samen in een rij voor de balie. Elke dinsdag herhaalt zich deze bijeenkomst. Alle Oekraïners die in het pand verblijven, moeten aangeven dat ze nog steeds aanwezig zijn.

Het registratiemoment is niet nieuw, maar wordt met de aanhoudende oorlog in Oekraïne wel steeds belangrijker. „Soms vertrekken bewoners naar familie of ze vertrekken naar Oekraïne. Het is voor ons noodzakelijk om dat te weten, want we kunnen met de toestroom van nieuwe vluchtelingen geen plekjes onnodig als ‘bezet’ markeren”, zegt locatiemanager Hetty van Koevorden.

Aanvankelijk verliep het vinden van opvangplekken voor Oekraïense vluchtelingen soepel: particulieren boden vrijwillig vakantiehuisjes aan, en gemeenten stampten in korte tijd opvanglocaties uit de grond. Maar met het voortduren van de oorlog nam het aantal Oekraïners dat naar Nederland komt gestaag toe. Begin december waren er 104.670 mensen geregistreerd bij de gemeenten: half december - nieuwere data zijn nog niet bekend - steeg dit naar 105.240 registraties.

Deze toename zorgt ervoor dat de opvang voor Oekraïners inmiddels dezelfde uitdagingen ondervindt als de ‘normale asielopvang’: er is nauwelijks nog ruimte te vinden voor de groeiende stroom vluchtelingen. In noodopvanglocaties, waar de overgrote meerderheid van de Oekraïners verblijft, zijn bijna alle plekken vol: van de 88.230 beschikbare bedden zijn 87.220 bezet.

Toch maken bestuurders in Groningen en Drenthezich niet direct zorgen over de opvang van Oekraïners, blijkt uit een rondgang onder alle gemeenten. Tot nu toe is het elke gemeente gelukt om genoeg bedden aan te bieden en ze geven bijna allemaal aan dat „Oekraïners hun plekje gevonden hebben.” Maar ook de noordelijke provincies ontkomen niet aan de druk op de opvang: de groeiende instroom van vluchtelingen legt vanwege de landelijke verdeling eveneens beslag op hun capaciteit.

Demissionair staatssecretaris Eric van der Burg (VVD, Asiel) heeft alle veiligheidsregio’s begin oktober verzocht om met spoed tweehonderd extra opvangplekken te realiseren. Daarnaast dienen de Veiligheidsregio’s per februari gezamenlijk op 97.000 opvangplekken uit te komen. Voor Groningen betekent dit dat er nog ruim 500 plekken nodig zijn, terwijl Drenthe ongeveer 600 extra plekken moet realiseren.

In Drenthe verloopt het proces van het vinden van nieuwe opvangplekken voorspoedig. Volgens de Veiligheidsregio zijn al ruim vierhonderd van de zeshonderd plekken gerealiseerd. De gemeente Aa en Hunze vergroot de locatie in Papenvoort, waardoor er 71 extra plekken beschikbaar komen. In Emmen wordt de opvangcapaciteit in een school uitgebreid van 660 naar 990 plekken.

Ook Groningen loopt op schema om aan de gestelde doelen voor februari te voldoen. Begin 2024 wordt een nieuwe locatie in Stadskanaal geopend, en de opvang in het Hogeland wordt uitgebreid met zestien extra plekken. Daarnaast wordt er in de gemeente Groningen een nieuwe locatie gebouwd in de Held, die naar verwachting in het voorjaar haar deuren zal openen.

De toestroom van Oekraïners heeft wel impact op de voorzieningen van gemeenten, en dit roept twijfels op over de langdurige haalbaarheid van de opvang van Oekraïense vluchtelingen. Zo komt in Emmen het aanbod van zorg en onderwijs steeds meer onder druk te staan. „We zien een toenemende vraag naar onderwijs voor kinderen die de taal nog aan het leren zijn, dat betekent dat er meer personeel nodig is, en dat in een tijd van grote krapte,” zegt woordvoerder Alice Holt. „Ook de huisartsen- en tandartsenzorg staat onder druk. Om zorg te kunnen bieden en het werkzaam te houden voor huisartsen in de regio huren wij nu een arts die spreekuren draait op locaties.”

Het is voor gemeenten ook ingewikkeld om locaties te vinden die voor de lange termijn geschikt zijn. De meeste Oekraïners in de regio worden opgevangen in omgebouwde scholen, boten en hotelkamers, waar kamers vaak klein zijn en bewoners niet echt een plek voor zichzelf hebben. ,,De ruimtes zijn veilig en schoon, maar ze moeten vaak wel gedeeld worden. Dat gebrek aan privacy is denk ik niet langdurig vol te houden,” vertelt woordvoerder Marianne van der Linden van de gemeente Hoogeveen.

In de Oekraïneopvang vergelijken Larysa Vorenenko (49), Anna Kalabuzar (36) en Violetta Demchenko (30) het leven in de opvang met een studentenhuis. De badkamer en de keuken delen ze met andere bewoners, schoonmaakschema’s zijn noodzakelijk en soms maakt je buurman wat te veel lawaai. „We leven samen, maar zijn geen familie,” zegt Violetta. „We moeten samenwerken als een team om het voor iedereen leuk te houden.”

Het gebrek aan eigen ruimte nemen de vrouwen allemaal voor lief. „We zijn vooral heel dankbaar dat we hier in Groningen veilig zijn en dat we zo warm worden ontvangen,” zegt Larysa. Wel hebben ze ondervonden dat er grote verschillen zijn tussen de opvanglocaties. „Ik heb nu twee kamers: één voor mij en één voor mijn twee kinderen,” zegt Anna. „Eerst woonde ik in het Formule-1 Hotel, waar we een kamer deelden. Dan word je soms wel gek ja,” lacht ze.

Locatiemanager Hetty van Koevorden merkt ook dat er verschillen zijn tussen de verschillende opvanglocaties. Samen met haar zoon werkt ze ook als manager op de slaapboot in de Oosterparkwijk. „Op het schip leven mensen nauwer samen, daar ontbreekt de ruimte die hier wel aanwezig is.” Of de slaapboot vanwege het gebrek aan privacy minder geschikt is voor langdurig verblijf vindt ze lastig te beoordelen. „Maar ik besef wel dat ieder mens een plekje voor zichzelf wil.”

Violetta en Anna willen in de nabije toekomst het liefst een appartement huren, maar beschouwen dit niet als reële optie. „We zien ook het woningprobleem in Nederland,” zegt Violetta. „Het is voor jullie al moeilijk om een huis te vinden, dus het is op dit moment eigenlijk geen vraag voor ons. We weten nog niet of we mogen blijven.”

De toekomst van Oekraïense vluchtelingen is onzeker door hun status onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) van de Europese Unie. Hiermee hebben vluchtelingen uit Oekraïne in alle EU-lidstaten tijdelijk recht op opvang, medische zorg, werk en onderwijs. Ze hoeven hierdoor niet de normale asielprocedure te volgen, waarbij een definitief oordeel wordt geveld over hun verblijfsrecht.

Recentelijk is de RTB verlengd tot maart 2025, maar wat er na deze periode met de verblijfstatus van de Oekraïners zal gebeuren, blijft onzeker. „Het is moeilijk om vooruit te lopen op de periode daarna, gezien de onzekerheid rond de ontwikkelingen van de Russische inval,” verklaart Birgit de Bruin van het ministerie van Justitie en Veiligheid.

Intussen werken hulporganisaties aan oplossingen om de opvang voor Oekraïners leefbaar te houden. VluchtelingenWerk organiseert Mindfit-trainingen waarin vluchtelingen handvatten krijgen om mentaal gezond te blijven. „We kregen de afgelopen tijd steeds meer signalen dat de mentale gezondheid van Oekraïners die al lange tijd in Nederland verblijven, niet altijd goed is. Velen van hen hebben heftige dingen meegemaakt, en hebben beperkte tijd en ruimte om die ervaringen te verwerken.” zegt woordvoerder Evita Bloemheuvel. De Mindfit-trainingen behandelen onder andere traumaverwerking en het toekomstbeeld. „We hopen op deze manier mensen te ondersteunen bij het verwerken van de uitdagingen waarmee ze te maken hebben.”

Gemeenten benadrukken het belang van helderheid over de toekomstige opvang van Oekraïense vluchtelingen. Het is voor hen van groot belang om te weten hoe deze situatie zich zal ontwikkelen en welke plannen er zijn voor de opvang in de komende periode. Het verkrijgen van duidelijkheid is om passende oplossingen te vinden voor de huisvesting en ondersteuning van de Oekraïense gemeenschap.

In de tussentijd proberen gemeenten zelf maatregelen te treffen. Sommige overwegen nieuwe locaties voor beter geschikte huisvesting, terwijl anderen, nog bezig zijn met het verkennen van toekomstige mogelijkheden. Een voorbeeld hiervan is te zien in Midden-Groningen, waar een oud schoolgebouw in Hoogezand niet geschikt bleek voor langdurige opvang vanwege een gebrek aan privacy en ontoereikende stroom- en watervoorzieningen. Als alternatief heeft de gemeente een nieuwe locatie aangekocht en plant zij een verbouwing van het schoolgebouw. „Op deze manier kunnen we mensen een goede plek bieden waar ze voor langere tijd kunnen wonen,” schrijft burgemeester Adriaan Hoogendoorn.