Koning Willem-Alexander en leden van de koninklijke familie vertrekken na het lezen van de Troonrede in de Koninklijke Schouwburg.
De Troonrede was voorspelbaar, de komende dagen worden dat niet. De Tweede Kamer drukt de houdbaarheid van de Miljoenennota al over de datum, in wat zal lijken op een verkiezingsdebat.
Het kabinet: wat is dat nog? De coalitie: wie zijn dat nog? De Troonrede: wat is die nog waard? Prinsjesdag voelde dit jaar als een moetje in veranderende tijden. Zonder kabinet, zonder coalitie, met volop ruimte voor partijen in verkiezingsstand.
De Troonrede hoorde soms als een boodschap áán het nieuwe kabinet - en niet van het aftredende. ,,De bouw van voldoende woningen’’ en ,,goed onderwijs’’, zoals koning Willem-Alexander sprak, het klonk niet als een belofte, maar als een wens uit het land.
De ,,permanente opdracht’’ die schuilgaat achter een ,,op het eerste gezicht een aantrekkelijk land’’ is om te blijven werken aan ,,kansengelijkheid, bestaanszekerheid en perspectief’’, sprak de koning. Het galmde na als campagnetekst - iedereen kon het zeggen.
Het maakte de Troonrede vlakjes. ,,Het lijkt door ChatGPT geschreven’’, recenseerde BBB-voorvrouw Caroline van der Plas. Het luisterde ook anders. Als een verhaal van gescheiden ouders die weten dat ze over een paar weken met een ander een relatie beginnen.
Er staan beloftes in, het kabinet ,,blijft inzetten op de aanpak van het lerarentekort’’, en ,,zet alles op alles om het leed dat mensen en gezinnen is aangedaan’’ in Groningen ,,zo goed en zo snel mogelijk te herstellen’’.
Hoe mooi ook, de demissionaire status van het kabinet beperkt vooral de houdbaarheid van het vertolkte verhaal. De vaak zo gewenste lange termijn, die overdenkingen en bespiegelingen, maakt plaats voor de korte klap. De Tweede Kamer drukt een deel van het verhaal deze week al over de datum.
Hoe voorspelbaar Prinsjesdag was, zo onvoorspelbaar beloven de Algemene Politieke Beschouwingen te worden, woensdag en donderdag. VVD, D66, CDA en ChristenUnie - ze houden elkaar niet meer vast. Rutte zal donderdag de Miljoenennota verdedigen, meer niet.
Die ruimte die nu vrijkomt, grijpen partijen aan om zich te profileren en af te zetten. De coalitiepartijen willen niets meer met elkaar te maken hebben. Alles wat sneuvelde in het compromis is afgestoft. Met oppositiepartijen hebben ze nieuwe politieke vrienden gemaakt. Links en rechts bestaan niet meer, peilingen tellen even niet - het wordt politiek handwerk: koppen tellen tot 76 zetels.
VVD en PVV hebben al een meerderheid in de Kamer om de hogere accijns op benzine terug te draaien. Met steun met onder andere SP, BBB en JA21 willen ze 1,2 miljard euro uit het Nationaal Groeifonds halen om de brandstofaccijns te bevriezen.
ChristenUnie en GroenLinks-PvdA vonden elkaar al in een alternatieve begroting, met een hoger minimumloon en meer geld naar het openbaar vervoer. Het CDA wil de energiebelasting verlagen, door de belasting voor gebruikers van privévliegtuigen te verhogen. Het gaat om een verbouwing van 2,3 miljard euro.
D66 wil bovenop de 2 miljard euro die het kabinet verschuift, de begroting voor nog eens 2 miljard euro husselen. De partij wil vooral de middeninkomens steunen, met lagere belastingen en meer compensatie voor de kinderopvang.
Het zijn trekken van kantelende verhoudingen in de Tweede Kamer. De VVD winkelt over rechts, ChristenUnie en CDA over links, D66 staat vooralsnog alleen. Dé campagnevraag over wie na de verkiezingen met wie wil - woensdag geven ze zelf al antwoord.
Het zal bij tijden als een verkiezingsdebat klinken, zoals Pieter Omtzigt van Nieuw Sociaal Contract het graag wil: met veel kopstukken langere tijd debatteren over allerlei onderwerpen. Met als pluspunt dat een meerderheid ook meteen kan handelen en het kabinet en coalitie het zullen laten gebeuren.
Omtzigt zelf kent z’n plekje. Hij is dan wel groot in de media, in de Tweede Kamer blijft hij nog die afgesplitste eenpitter. Omtzigt staat laat op de avond op de rol om te spreken, hem wacht met een zetel nog even een bescheiden bijrol.
