Te duur, te weinig professionals, te veel patiënten. 'Ons zorgsysteem loopt op zijn laatste benen. Tijd voor noaberschap'

Wat Buskens aandraagt, klinkt misschien een beetje als de boodschap ‘we moeten het zelf oplossen’. En zo is het (deels) ook. Het aanstormende zorginfarct is zo’n groot probleem dat we het niet kunnen overlaten aan politieke beslissers alleen. Laat staan aan de markt. We moeten in wezen terug in de tijd, naar de jaren dat het nog gewoon was dat mensen op elkaar letten, dat wijk- en buurtagenten wisten wat zich her en der afspeelde, dat de dokter al zijn patiënten kende.

,,Letterlijk terug naar die tijd is een illusie natuurlijk’’, zegt Erik Buskens, hoogleraar Health Technology Assessment aan de Rijksuniversiteit Groningen. ,,We moeten een systeem opzetten waarin we hetzelfde resultaat bereiken: dat in een vroeg stadium wordt gesignaleerd of er iets met iemand aan de hand is. En ook: dat we elkaar kunnen aanspreken op ongezond gedrag. Voorkomen van ziekten en gebreken is de enige manier om niet totaal vast te lopen in de zorg.’’

Het vormen van een hechte gemeenschap is een adequate manier om de druk op de gezondheidszorg te verlichten. Vroege signalering betekent snel ingrijpen en voorkomt veel hogere kosten later in het leven. Dat klinkt logisch, maar betekent een majeure ommezwaai in ons zorgsysteem. Want nu nog richten we ons vooral op die grotere gezondheidsproblemen op latere leeftijd, die ontstaan doordat we het leven daarvóór op zijn beloop laten.

,,We repareren wat er stuk is’’, vertaalt Buskens dat. ,,Zo leiden we onze zorgprofessionals ook op. Als je iets mankeert, dan ga je naar de dokter die je een oplossing biedt. Medicijnen, of een heftiger ingreep in het ziekenhuis. Het zou van heel veel kanten beter zijn om dat moment voor te zijn. Niet repareren, maar onderhouden. Zo voorkom je erger. Dat scheelt ellende bij patiënten, druk op het zorgsysteem, én heel veel geld.’’

De huisarts speelde van oudsher een belangrijke rol in die vroegsignalering. Die kende zijn patiënten, wist of er sprake was van eenzaamheid, psychische problemen, overmatig drankgebruik, slechte eetgewoonten, enzovoort. Buskens: ,,Die rol is de laatste decennia steeds kleiner geworden, om verschillende redenen. Ten eerste groeit het tekort aan huisartsen schrikbarend, zeker in de landelijke gebieden. Daarnaast schrijft het ‘marktgedreven’ systeem voor hoeveel tijd er per patiënt mag worden gebruikt. Dat helpt ook niet mee in het opbouwen van een band.’’

We zijn geïndividualiseerd met zijn allen, met negatieve gevolgen. Uit alle onderzoeken blijkt dat mensen die zich deel voelen van een groep gelukkiger zijn. Sterker: hun levensverwachting ligt hoger. Buskens: ,,Weet je wat opvallend is? In Oost-Groningen leven mensen gemiddeld korter dan in Zeeland. Terwijl de sociaaleconomische omstandigheden vergelijkbaar zijn. Ik ben ervan overtuigd dat de gemeenschapszin daarin een sleutelrol speelt. In Zeeland is de kerk een sterke factor. Daar zien mensen elkaar, dat is de gemeenschap waar je problemen kunt delen en samen oplossen. Mijn hypothese is dat Oost-Groningen daarin verschilt van Zeeland, en dat je dat terugziet in de harde cijfers.’’

Een gemeenschap creëer je niet zomaar, die moet ontstaan. Maar daar kan van hogerhand wel een handje bij worden geholpen, vindt de Groningse hoogleraar, die ook arts is (klinisch epidemioloog). ,,Het is een kwestie van prioriteiten veranderen, speerpunten wijzigen. Artsen moeten we niet alleen opleiden om te repareren. Vroeg in de opleiding moet de sociale kant veel meer aandacht krijgen. Sociale geneeskunde noemen we dat. Zorgverzekeringen vergoeden nu nog op basis van medische productie. Dat is een verkeerde prikkel. Daar moet een systeem voor in de plaats komen dat uitgaat van het voorkomen van ziekenhuisopnamen. Dus moeten we berekenen hoeveel preventieve maatregelen aan kosten schelen.’’

Moeilijker nog, is om de rest van de maatschappij te kantelen. ,,Buurtcoaches, sportinstructeurs, opbouwwerkers, jongerenconsulenten maar wat mij betreft ook winkeliers, bankmedewerkers en cafébazen: iedereen heeft een rol om de gemeenschap te versterken en zo aan preventie van ziekten te werken.’’

Een gezamenlijke verantwoordelijk hebben we kortom. Werkgevers moeten beter letten op de gezondheid van hun medewerkers, docenten op die van leerlingen, en andersom. ,,De zorgvraag indammen, dat lukt ons alleen met zijn allen. Dat ziet de regering ook, alleen komt ze maar niet tot concrete plannen. De vraag hoe we het moeten organiseren, blijft lastig. Daar wordt al wel wat onderzoek naar gedaan, maar dat moet nog veel meer. Vanuit allerlei disciplines. Medisch, psychisch, maatschappelijk, marketing, juridisch, alles is nodig.’’

Voorkomen dat mensen ziek worden en lang ziek blijven. Daar gaat het om. De afgelopen decennia gaat de beweging juist de verkeerde kant op. Door welvaartsziekten worden mensen op steeds jongere leeftijd chronisch ziek. Noaberschap is een deel van het antwoord. Het wegnemen van ongezond aanbod is ook een belangrijke, die lang niet altijd gemakkelijk valt. Sigaretten weg, snackbars dicht, alcohol op de bon, voedingsindustrie op de schop, suiker uitbannen. Dat is geen gemakkelijke boodschap.

,,Toch is het nodig. In andere landen zijn ze wat dat betreft verder. In Nieuw-Zeeland is roken ronduit verboden voor de jeugd, net als alcohol. Op IJsland kampten ze met grootschalig alcohol- en drugsmisbruik onder de jeugd. Daar is een avondklok ingesteld en patrouilleren ouders zelf. Het gevolg is een decimering van het aantal probleemgevallen en dat scheelt druk op de zorg. Hier geldt ook dat de gemeenschap aan zet is. Gevraagd is: willen jullie iets aan het probleem doen? Dan moeten we met zijn allen een stap zetten. Zo moet het hier ook. Ik snap heus dat het kan indruisen tegen gevoelens als eigen verantwoordelijkheid en zelfbeschikking, maar we hebben weinig keus.’’

Het Scandinavische model is nog een systeem waarvan we volgens Buskens veel kunnen leren. ,,Daar bestaat de zogeheten rijke schooldag. Kinderen zijn van half negen tot half vijf onder de pannen. Ze krijgen goed eten, sporten samen, doen hun huiswerk. Ze vormen een gemeenschap eigenlijk, die fysiek en mentaal gezonder blijft. Bewezen is dat het daarnaast de gelijkheid bevordert. Carrièrekansen voor kinderen uit achterstandsmilieus groeien fors.’’

Erik Buskens weet wat er moet gebeuren, net als veel van zijn collega’s. Alleen roepen, helpt niet genoeg. Laten zien hoeveel geld het oplevert, is een beter idee. ,,Daar werken we hard aan. Met keiharde cijfers aantonen hoeveel gezonde levensjaren en hoeveel euro elke maatregel scheelt. Dat is waarmee we bezig zijn.’’

Willen wij in Nederland de zorgcrisis het hoofd bieden? Dan moeten we met zijn allen in beweging komen. Letterlijk en figuurlijk.