Wolvenconsulent Jaap Mekel bij een wolfwerende afrastering in Bruntinge. Foto: Gerrit Boer
Hoe moeten schapen- en geitenhouders de oprukkende wolf uit hun weiland weren? Met stroomdraadrasters, zegt de provincie, die hier subsidie voor geeft. Maar veehouders staan nog niet te springen. Waarom niet? En zijn er andere opties?
Een wolfwerend raster om je wei, met geld van de provincie. En hem dan ook elke dag checken. Dat is volgens de provincie Drenthe de beste manier om aanvallen van de wolf te voorkomen. Toch zien lang niet alle schapenhouders dit zitten. Van de 2000 Drentse schapenhouders hebben tot nu toe 124 een greep gedaan uit de subsidiepot.
Dat schapenhouders niet staan te trappelen om hun schapen massaal achter wolvenrasters te zetten, heeft meerdere redenen. Gebrek aan tijd is daar volgens Diederik Sleurink één van. Gebrek aan geld een tweede. Sleurink is medebeheerder van de stadskudde van Meppel, bestuurslid van de Vereniging Gescheperde Schaapskudden Nederland (VGSN) en lid van de wolvencommissie in Drenthe.
,,Voor kleinere hobbyisten zeg ik: met deze regeling kun je een eind komen. Maar voor de grotere schapenhouders, de beroepsschapenhouders en de herders is het een ander verhaal. Als je kijkt wat veel schapenhouders nu hebben, dan is dat een vrij simpele omheining. Lage paaltjes, een of twee stroomdraadjes, meer is het niet. En vaak een sloot aan één kant als natuurlijke omheining, die zorgt dat de schapen binnen blijven. Maar nu moet je opeens ook nog zorgen dat de wolf buiten blijft.’’
Veel werk
Dat is volgens hem een hele toer. ,,Heb je het over een wolfwerend raster, dan praat je over meer en ook nog eens zwaarder materiaal. Het is veel meer werk om dat neer te zetten, zeker als je meerdere groepen schapen hebt die je geregeld moet verplaatsen. Als je die tijd niet hebt, kun je arbeid in huren. Maar dát wordt dus niet vergoed. Europese regels staan meer subsidie in de weg. Die regels zouden moeten worden veranderd, maar dat zijn bureaucratische processen die jaren duren.’’
De provinciale subsidie is maximaal 20.000 euro, maar volgens Sleurink hebben grotere bedrijven wel 30.000 en soms zelfs wel 60.000 euro nodig. En dat is dan nog exclusief de extra tijd, die erin gaat zitten.
Naast het feit dat een wolfwerend raster tijd en geld kost, is er ook nog scepsis onder schapenhouders. Zij twijfelen of het wel werkt. Want het steekt nauw. Het onderste draad van zo’n raster moet bijvoorbeeld op 20 centimeter van de grond zitten, strak gespannen, maar er hoeft maar een haas of das te graven of er is al een zwakke plek waar de wolf onder het draad door kan.
Wolfwerende rasters
Sleurink: ,,Er is een schapenhouder in Wapse die heel veel moeite heeft gestoken in wolfwerende rasters en tóch aanvallen van de wolf heeft gehad. De provincie mag dan wel beweren dat er vaak zwakke plekken zitten op plekken waar een aanval is geweest, maar in dit geval was het raster helemaal in orde, volgens het oordeel van BIJ12.’’
Hoe het dan kan dat de wolf hier toch heeft toegeslagen? ,,Geen idee. Is hij er overheen gesprongen? Is hij tussen de draden door gegaan? We hebben hem niet op camera.’’
In een artikel in de krant Trouw suggereerde een schapenhouder onlangs dat sommige collega’s het op een aanval laten aankomen omdat ze de schade toch wel vergoed krijgen. Ze zouden er zelfs financieel beter vanaf komen dan wanneer ze rasters plaatsen.
Niet leverbaar
Sleurink: ,,Ik ben echt woest over dat artikel. Iedereen wil rustig slapen en niet met buikpijn zijn bed uit moeten uit angst voor wat hij aantreft. Als het simpel was, hadden de schapenhouders echt wel hun maatregelen genomen. Maar het ís niet simpel. Veel schapen- en geitenhouders zien het gewoon niet zitten. En als ze het willen, blijkt het ook nog eens lang niet altijd leverbaar. Ook zoiets.’’
Provinciaal wolvenconsulent Jaap Mekel is bekend met de scepsis. Met de twijfels of de rasters wel de oplossing zijn. En of de rasters met hun 1.20 meter hoogte wel hoog genoeg zijn. Een wolf kan wel hoger springen, toch?
,,Ik weet dat er filmpjes rondgaan met wolven die over een raster springen. Op sommige filmpjes kan ik zien dat het geen wolven zijn. Bovendien zijn wolven trainbaar. Dus zeg het maar wat je ziet. Ik vind het moeilijk. Mensen zijn bang. Dat is zo. Maar ze voeden die angst ook. Wij hebben die hoogte niet zelf bedacht. In Scandinavië werkt dit goed. En nee, wolfproof is het natuurlijk niet. Er zijn uitzonderingen en er zal heus wel eens een wolf binnenkomen. Maar dit is echt de beste remedie. Verbeter je raster en zorg dat er 4500 Volt op staat.’’
Vaker maaien
Klinkt simpel, maar ook Mekel erkent dat het veel inspanning kost. ,,Zeker wanneer je je schapen vaak verplaatst, omdat je bijvoorbeeld niet je hele wei het hele jaar door wil begrazen. En je moet het raster ook nog eens elke dag bij langs lopen om te kijken of er bijvoorbeeld niet onder is gegraven. Bovendien moet je vaker maaien dan je gewend bent, want als er vegetatie tegenaan komt, lekt er stroom weg. Maar om nou te zeggen: Het kan niet. Nee, het kan wél. Maar het kost veel inspanning.’’
Tot voor kort werd Mekel weinig ingeschakeld door schapenhouders, maar dat begint aan te trekken. ,,In principe werk ik vier uur per week voor Drenthe. Er waren tijden dat ik weinig te doen had. Maar momenteel heb ik aan één dag per week niet genoeg. Er zijn nu echt wel behoorlijk wat schapenhouders die zo’n raster willen. En ook paarden- en koeienhouders, ook al moeten zij het nu nog zelf betalen. Ze moeten er niet aan denken dat ze hun dieren toegetakeld aantreffen.’’
En die leveringsproblemen van de rasters? Ja, die zijn er, erkent Mekel. Maar die zijn volgens hem geen reden om dan maar niets te doen. ,,Het klopt dat er regelmatig iets is uitverkocht. Nou, dan moet je een paar maanden wachten. Ik denk dan: de subsidie is er al een poos en de wolven zijn er al een poos... En dan kun je nu niet accepteren dat je twee maanden moet wachten? Bovendien: er is altijd wel iets te krijgen, al is het misschien niet je eerste keuze. En er wordt op dit moment behoorlijk opgeschaald door de leveranciers.’’
Andere opties: van halsband voor schapen tot wapperende linten
Behalve wolfwerende rasters zijn er ook andere opties om wolven te weren.
Kuddebewakingshonden kunnen bijvoorbeeld helpen een wolf te verjagen, maar hier zitten veel haken en ogen aan. Om de schapen goed te kunnen bewaken, zijn meerdere honden nodig. Het leren omgaan met deze dieren vergt tijd en ze kosten veel geld in aanschaf en voeding. Het is een oplossing voor de liefhebber.
De schapen ‘s nachts onderdak zetten is ook een mogelijkheid. Veel schapenhouders zien dit echter niet zitten. Het kost tijd om de schapen binnen te krijgen en als de schapen op een gastperceel van een veehouder grazen, om overtollig gras weg te werken, zit die aan het eind met een stuk zand dan wel modder waar de stal heeft gestaan.
Een technologische innovatie is de halsband die Diederik van Liere van het bedrijf Cabwim heeft ontwikkeld. Het schaap krijgt een kraag om zijn nek met schakelaars, die de wolf een schok geven zodra hij daar krachtig op bijt. Het prototype zou dit jaar worden getest in Slovenië, maar de Sloveense overheid is niet met steun over de brug gekomen. ,,We hebben nu EU-subsidie aangevraagd. Zodra we groen licht krijgen, gaan we testen. We gaan ervan uit dat het volgend jaar wordt’’, zegt Van Liere.
De meningen over zijn innovatie zijn overigens verdeeld. Zo denkt de stichting Wolven in Nederland dat de wolf vanzelf leert dat hij schapen beter in hun achterste in plaats van in de hals kan bijten.
In de toekomst zouden oplossingen met sensoren ook een rol kunnen spelen. In dat geval zouden schapen een sensor op hun huid dragen die een alarmsysteem in werking stelt als het schaap schrikt van een wolf. Zo kan de rest van de kudde worden gewaarschuwd. Maar schapen kunnen ook al schrikken van een tak die valt, dus of dat handig is?
Nog een tip van Van Liere is een soort ‘vluchtstapel’ van hooibalen te maken voor de schapen. Sommige schapenrassen zijn volgens hem erg goede klimmers en de wolf is dat niet.
In Scandinavië zijn wolven volgens consulent Jaap Mekel van hun plek verjaagd door fladderlint op te hangen, om vervolgens te worden afgeschoten. Dat laatste mag in Nederland in principe niet. ,,Maar er schijnt ook stroomdraad te zijn met fladderende linten. Het staat allemaal nog in de kinderschoenen.’’
Van Liere denkt dat de stroken plastic aan een lijn vooral ronddolende wolven bij een perceel weg kunnen houden. ,,Een wolf met een vast territorium raakt eraan gewend.’’
Wat duidelijk is, is dat er nog veel onduidelijk is. Zijn de methoden die nu in ontwikkeling zijn, betrouwbaar? Werken ze? De Vereniging Gescheperde Schaapskudden Nederland (VGSN), die nauw samenwerkt met boerenorganisatie LTO, pleit voor de instelling van professionele verjaagteams. Zij zouden op een plek waar wolven zijn, zoals het Drents-Friese Wold, moeten onderzoeken wat werkt.
,,Misschien kan de wolf worden verjaagd met geluid of rubberkogels’’, zegt bestuurslid Diederik Sleurink. ,,Je moet het hier uitproberen. Het is niet automatisch zo dat wat in het buitenland werkt, hier ook werkt. De experts hoeven niet altijd gelijk te hebben. Ze zeiden ook dat de wolf geen koeien en paarden zouden aanvallen. Nou, dat is ondertussen wél gebeurd. Het zou beter zijn als de experts een keer zouden zeggen dat ze iets níet weten, omdat de situatie hier anders dan die in Duitsland en Zweden.’’
Subsidiepot bijna leeg
Het aantal wolven neemt toe en daarmee ook het aantal aanvallen op vee. In Drenthe, Groningen en Friesland staat de teller tot nu toe op meer dan 700 omgekomen schapen, die ofwel door de wolf zijn gedood ofwel dusdanig gewond raakten dat ze moesten worden afgemaakt.
Sinds 1 januari 2021 kunnen schapen- en geitenhouders subsidie krijgen voor wolfwerende maatregelen: een vaste of een verplaatsbare afrastering en/of een automatisch oprolsysteem. In eerste instantie was er 200.000 euro beschikbaar, maar dat plafond is inmiddels twee keer verhoogd tot 600.000 euro nu. In 2021 keerde de provincie 87.450 euro uit; dit jaar gaat het tot nu toe om 480.343 euro.
Daarmee is de pot bijna leeg. Als de aanvragen die er nu nog liggen worden gehonoreerd, wordt de zes ton overschreden. Gedeputeerde Staten nemen binnenkort een besluit over verlenging van de regeling, die in principe op 1 januari afloopt. De huidige aanvragen worden meegenomen in het budget van 2023.
Afrasteringen moeten voldoen aan de Fauna Schade Preventiekit Wolven van BIJ12. De hoogte van de subsidie is afhankelijk van het aantal strekkende meters en het aantal schapen of geiten. Waar schapenhouders in de provincie Friesland een nota moeten opsturen, neemt Drenthe genoegen met een offerte. Controle of het geld daadwerkelijk is gebruikt, gebeurt volgens een woordvoerster steekproefsgewijs.
De provincie kijkt naar mogelijkheden om ook subsidie te geven aan houders van andere dieren.
