Componist en bdsm-meester Georg Friedrich Haas (afkomstig uit een nazi-nest) is de nieuwe Bach. Zijn muziek is te horen op festival Soundsofmusic in Groningen

Hoe vaak komt het voor dat je een concert bijwoont die alle muziek die je daarvoor hoorde in een ander perspectief plaatst? Dat je overweldigd wordt door nieuwe klanken? Mij overkomt het elk jaar wel een keer tijdens Soundsofmusic, het kleinschalige festival met nieuwe, actuele muziek in Groningen. Op het ‘festival voor nieuwsgierige oren’ hoor je muziek die de rest van het jaar nergens in het Noorden klinkt.

Ik herinner me een concert in de Groningse Der Aa-kerk, waar pianist Daan VandeWalle delen uit Inner Cities speelde van Alvin Curran. ‘Bedwelmend’ noemde ik het in mijn verslag in de krant. ‘Onwaarschijnlijke pianissimo’s die als sneeuwkristallen opstegen en omlaag dwarrelden’, schreef ik. ‘Muziek die als een ziedende wieling door de kerk raasde’. Je moet toch wat. Woorden schieten vaak tekort bij uitzonderlijke ervaringen.

Een paar jaar later hoorde ik in de bovenzaal van het Grand Theatre het verbijsterende Achtste strijkkwartet van Georg Friedrich Haas. Het was wereldwijd pas de derde uitvoering van dat stuk, dat de Oostenrijkse componist schreef voor het JACK Quartet uit New York. Microtonale, lyrische muziek met lange lijnen, die dwars door de ziel sneden. Ongelofelijk intens. ,,Een octaaf heeft bij Haas geen 12 tonen maar 48”, vertelde een van de Amerikanen me na afloop.

Georg Friedrich Haas is de Johann Sebastian Bach van onze tijd, juichte ik destijds. Ja, ik weet het: onzin, onvergelijkbaar. Maar toch. Vier jaar later speelde het Diotima Quartet op Soundsofmusic Haas’ Tweede strijkkwartet in de Lutherse kerk. Extreem expressieve muziek die ‘via de geest doordringt tot in al je botten en spiervezels’, waarbij ‘aan de begrenzingen van het lichaam wordt gemorreld’, schreef ik dit keer. Onbeholpen woorden voor opnieuw een ongehoorde ervaring.

En het is echt niet alleen de muziek van Haas die dit soort ervaringen oproept. Toegegeven: ik heb op Soundsofmusic ook concerten bijgewoond die volledig aan me voorbijgingen. Maar moderne muziek is echt niet altijd moeilijk, experimenteel (‘piepknor’) of ontoegankelijk, zoals het vooroordeel luidt. Wel komt nieuwe muziek vaak beter binnen bij een liveconcert dan bij een opname.

Ik verheug me inmiddels al wekenlang op Haas’ Solstices, dat tijdens het slotconcert op zondagmiddag 7 november wordt uitgevoerd door Ensemble Insomnio. ,,Je zit bij dat concert als toeschouwer zeventig minuten in het donker”, vertelt Frits Selie, samen met Bob Klaassen al jarenlang de drijvende kracht achter het festival. ,,Dat leidt tot een andere manier van luisteren.” (Tekst gaat verder onder kader)

Haas, wiens muziek vaak donker en duister van sfeer is, geldt inmiddels als een van de grootste componisten van dit moment. ,,Hij maakt heel persoonlijke muziek die nergens mee te vergelijken is”, zegt Selie. ,,Emotioneel geladen, mooie klanken – het raakt direct. Maar eigenlijk is hij een heel traditionele componist: hij componeert thuis achter zijn bureau. Alles wordt heel precies opgeschreven.”

Heel anders dan Maxim Shalygin, die dit jaar gastcomponist is op Soundsofmusic. Klaassen: ,,Shalygin werkt minder autonoom dan Haas. Je hoort in zijn werk de Russische school terug, vooral dat expressieve.” Van de in Nederland wonende Oekraïener klinkt veel muziek op het festival. Hij schreef zelfs een nieuw werk voor het Kamerorkest van het Noorden: Satarsa. ,,Shalygin dirigeert ook en onderhoudt goede contacten met musici. Hij weet hoe hij zijn muziek uitgevoerd moet krijgen.” Selie: ,,Daar doet Haas niks aan.”

Haas schrijft muziek voor traditionele bezettingen, al worden de instrumenten wel anders ingezet. In Solstices vormt een microtonaal gestemde piano het hart van het werk, waar de klanken van de andere instrumenten omheen zweven. ‘Het was alsof de dageraad zich aankondigde, maar op een ondraaglijke manier door de muziek werd vertraagd’, schreef een criticus na de première van het stuk. En ook hier was weer sprake van ‘een onvergetelijke luisterervaring’.

In een ander opzicht is Haas (Graz, 1953) wel een moderne muziekmaker: hij is heel open over zijn privéleven. Hij groeide op in een gezin met een naziverleden en kreeg als jongetje een Hitlerjugendkapsel aangemeten. Tegenwoordig woont hij in Amerika, waar hij uit de kast kwam als bdsm’er. Hij is getrouwd met de Afro-Amerikaanse kunstenaar Mollena Williams met wie hij in een meester/slaaf-verhouding samenleeft. Er is zelfs een documentaire over het opmerkelijke stel gemaakt: The Artist & The Pervert.

Haas noemde zijn werk ooit ‘een repertoire van duisternis’. Zijn bekendste orkestwerk, In Vain, schreef hij als muzikaal protest tegen de opkomst van extreem rechts in Oostenrijk. En hij maakte meer politiek geladen composities. De pijn van de nazi-erfenis, de angst en dreiging van het moderne leven – het is allemaal terug te horen in zijn muziek. Maar genoeg woorden over Haas: ga vooral luisteren.