Cabaretier Youp van 't Hek en rector Cisca Wijmenga van de RUG vertellen in 'Mavoklanten' over hun schooltijd. Youp: 'Daar hield ik mijn eerste voorstellinkje'
'Mavoklantjes': Youp van 't Hek neemt het applaus in ontvangst na zijn voorstelling en Cisca Wijmenga met hoogleraar-toga en baret. Foto's: Bob Bronshoff en Corné Sparidaens
Schrijvers Jim Jansen en Peter de Brock laten in het boek Mavoklanten 21 succesvolle Nederlanders – acteurs, cabaretiers, topsporters en wetenschappers – aan het woord over hun tijd op de mavo. Zo ook cabaretier Youp van ’t Hek en rector magnificus Cisca Wijmenga van de Rijksuniversiteit Groningen.
Youp van ‘t Hek: ’Middelbare schooltijd duurde jaar of acht’
,,Hier moet hij zijn.’’ De receptioniste van het eerbiedwaardige hotel Schimmelpenninck Huys in Groningen gebaart naar de eetzaal. En ja, daar schuifelt hij langs het ontbijtbuffet, een kleine man met een lange, donkere jas en een hoed die Al Capone niet zou misstaan: Youp van ’t Hek.
De cabaretier stond de vorige avond voor een stampvolle zaal in Theater Geert Teis in Stadskanaal, onderdeel van zijn lange afscheidstournee die in 2024 eindigt in zijn vertrouwde Carré in Amsterdam. Hij ploft neer aan een tafeltje, een hand reikt naar een met kaas belegd rozijnenbroodje. Hij neemt een slok van zijn koffie en zucht tevreden. ,,Pfffff. Daar was ik wel even aan toe zeg.’’ Zijn stem klinkt brak. ,,Ik heb veel te lang geslapen.’’
Hij staart even uit het raam. ,,Waar gingen we het ook al weer over hebben? De mavo toch?’’ Hij glimlacht. ,,Ik geloof dat mijn middelbare schooltijd in totaal een jaar of acht duurde.’’
Youp van ’t Hek werd in 1954 geboren als jongste kind in een gezin van acht in Naarden. Hij groeide op in Het Gooi. Na de basisschool volgde het vwo. ,,Dat heeft ongeveer een jaartje geduurd, toen werd ik weggestuurd. Daarna ging ik naar de havo. Ging ook niet goed.’‘
Stapelaars brengen ode aan de mavo
Het idee voor het boek ontstond in een Amsterdams café. ,,Peter de Brock en ik hadden het er al vaker over’’, vertelt mede-auteur Jim Jansen (1971). ,,We zijn beiden op de mavo begonnen. Ik ben hoofdredacteur van en werk als wetenschapscoördinator bij . Peter is daar geschiedeniscoördinator. Voor mijn werk spreek ik vooral met hoogleraren die bijna allemaal de ‘gewone’ weg bewandelden – gymnasium, universiteit.’‘
,,Ik en Peter zijn echte stapelaars. Na de mavo ging ik naar mbo, hbo en universiteit. Maar in de Randstad vinden ouders over het algemeen dat je minimaal havo moet hebben, anders ben je echt gedoemd om te mislukken. Onzin natuurlijk. Wij zijn trots op wat we hebben gedaan. Bovendien hadden we er ontzettend veel lol.’‘
,,Dus wij besloten een soort ode aan de mavo te schrijven. We maakten een lijstje met succesvolle Nederlanders die op de mavo zaten. We interviewden ook wetenschappers over zaken die aan de puberteit zijn gerelateerd, zoals breinontwikkeling, sociaal gedrag en stapelen.’’
Rector magnificus Cisca Wijmenga van de Rijksuniversiteit Groningen nam vrijdag 13 januari het eerste exemplaar in ontvangst. Jansen: ,,Ze is een geweldige onderzoeker. Bovendien is ze de eerste vrouwelijke rector van de universiteit. Zij is ook op de mavo begonnen. Maar in het boek komen bijvoorbeeld ook topkoks en cabaretiers aan het woord. Echt, de mavo kan een heel goede basis zijn.’’
,,Vervolgens belandde ik op een mavo die zo’n beetje naast ons huis stond. Ik kon zelfs de bel van de school horen, maar ik was de enige die altijd te laat kwam. ‘Je hoort ‘m toch?’ zei mijn moeder dan. Maar ook daar moest ik na twee jaar weg. Ja, waarom? Ik was een heel lastig mannetje. Daarom. Ik was grappig en stak mijn vinger op. Ik was geen Pietje Bell met stinkbommen of zo, maar ik wist wel hoe je de boel aan de gang moest krijgen.’‘
,,Ik was het ook lang niet altijd met de leraren eens. ‘Ja, dahaaag, dat is helemaal niet zo’, zei ik dan tegen de leraar maatschappijleer. Ik ging graag met ze in discussie. Maar het had ook met de jaren 60 te maken. Er speelde veel. Vietnam, The Beatles. Je kwam in opstand tegen het gezag, je ouders. Je liet je haar groeien.’’
Hij buigt naar voren, laat de bovenkant van zijn schedel zien en leunt weer achterover. ,,Ja, daar kun je je nu niks meer bij voorstellen.’’ Hij knikt naar het hoofd van zijn interviewer. ,,Jij ook niet trouwens.’’
Waarvan akte.
Diepgelovige mavo was laatste kans voor Youp van ‘t Hek
,,Ik ben op die mavo twee keer blijven zitten en weer moest ik weg. Ja, toen raakten mijn ouders toch wel wat in paniek. Wat nu? Ik was inmiddels vijftien. Ik weet niet precies hoe het is gegaan, maar op een gegeven moment moest ik me melden op de Ministerparkschool voor de mavo in Naarden. Nou, dat was Artikel 31. Dat was echt zwaar, zwaar christelijk.’‘
,,Ik denk dat mijn ouders achter mijn rug om met die school hebben gesproken, want ik kreeg een lang gesprek met mijnheer Snoek, de directeur. Die zei: ‘Oké, je mag hier komen. Maar elke ochtend kom je eerst bij mij en dan overhoor ik je of je je huiswerk hebt gedaan.’ Dus ik moest elke ochtend om 8.15 uur op die school zijn. Maar ik zette natuurlijk niet al mijn huiswerk in mijn agenda.’’ Weer die grijns. ,,Ja, dat had ik vrij snel door. Maar hij vertrouwde het toch niet helemaal en pakte het klassenboek erbij.’’ Hij grinnikt. ,,Ja, Snoek was niet gek.’’
Youp van 't Hek huurde de aula van de Ministerparkschool af voor zijn eerste voorstelling. Bron: boek 'Terugblik'
‘Ik was de eerste oppas van Youri Mulder’
De tiener die niets van gezag, hoogdravend gedoe en geloof moest hebben vond – achteraf tot zijn eigen verrassing – een thuis op de diepgelovige mavo. ,,Ik bewaar er heel warme herinneringen aan. Die leraren waren ook heel aardig. Bij sommigen kwam ik ook wel thuis over de vloer. En ik geloof dat zij het ook wel leuk vonden dat ik daar zat. Je weet wel hoe dat gaat, zo’n klas is vaak voor 90 procent gevuld met saaie lullen die nooit wat doen. Met mij was er altijd wel wat herrie, lawaai en discussie.’‘
,,Ik had laatst nog contact met een leraar van toen. Hij schreef mij iets heel aandoenlijks. Hij excuseerde zich voor iets totaal onschuldigs wat hij mij had aangedaan. Ik schreef ‘m terug dat ik hem dat helemaal vergaf en dat ik het leuk vond iets van hem te horen en dat hij vast niet heel trots was op wat ik ben gaan doen. En weet je wat hij schreef? ‘’.”
Geschiedenis en Nederlands waren zijn favoriete vakken. ,,Mijn leraar Nederlands was een diep-christelijke man, en ook heel principieel, met wie ik buitengewoon goed kon opschieten. Ik weet niet wat het was, maar hij bezat een soort rechtlijnigheid en zijn geloof ging zo diep dat-ie al mijn provocaties prima kon hebben.’‘
,,Hij vond het eigenlijk wel leuk dat zo’n jochie dan zei: ‘En wie zegt dat dan dat God bestaat?’ Ik kreeg ook iets van een 9,6 voor mijn eindexamen Nederlands. Je moest je opstel over Dolle Mina schrijven en ik maakte er een rare vrouw van die door de rest van het dorp als niet helemaal geestelijk lekker werd beschouwd. Dat vond hij zo grappig, het werd zelfs in de schoolkrant afgedrukt.’’
Het applaus ervoer hij als 'redelijk verslavend'.
Hij schopte het tot hoofdredacteur van de schoolkrant. ,,Ik was een ondernemend mannetje. Zo was voetballer Jan Mulder door Ajax van Anderlecht gekocht en hij woonde bij ons in de buurt. Toen heb ik gewoon aangebeld met de vraag of ik hem mocht interviewen. Vond-ie goed. Hij vroeg na afloop of ik de volgende avond op zijn zoontje wilde passen. Ja hoor, en zo werd ik de eerste oppas van Youri Mulder!’’
‘Nee Youp, die teksten mag je niet zeggen’
Het was op de Ministerparkschool dat hij zijn roeping vond: cabaretier worden. ,,Ze deden daar aan cabaret. Daar werd ik in eerste instantie niet voor gevraagd. Nou, ik was diep beledigd. Vond ik echt onzin, want ik kon dat minstens net zo goed en waarschijnlijk beter. Vooruit dan, ik mocht toch meedoen. Uiteindelijk heb ik dat hele cabaret geschreven.’‘
,,Tijdens de repetitie ging het zo van ‘dat mag je niet zeggen. Nee Youp, dat mag ook niet.’ Daar hield ik me keurig aan en op de avond van het optreden sprak ik die teksten tot grote hilariteit van het publiek wel uit. Dat moet je ze nageven: daar moesten die leraren dan ook wel weer om lachen.’’
Een van de gewraakte teksten die mavoscholier Youp van 't Hek - ondanks het verbod - toch doodleuk opvoerde tijdens een cabaretvoorstelling op de christelijke mavo.
Het succes smaakte naar meer. Naar veel meer. ,,Er zaten iets van vijfhonderd mensen in die zaal die mij wel leuk vonden. Dat werkte redelijk verslavend.’’
Hij verliet de mavo met een diploma op zak. ,,Volgens mij was dat in 1972. Ik ben nog heel even weer naar de havo gegaan, maar toen was ik al te oud ... 18 of 19 of zo.’’
Niet veel later keerde hij terug naar de Ministerparkschool. ,,Ik gaf mijn eerste voorstellinkje, en ik mocht er de aula huren. Ik kreeg hulp bij de verkoop van de kaartjes. Ook Janine, de latere vrouw van Joop van den Ende, hielp mee. Dankzij mij is zij dus eigenlijk in de showbizz beland.’’
De overeenkomst tussen - toen nog - Joep van 't Hek en de mavo over de huur van de aula voor zijn eerste cabaretvoorstelling. De tekst luidt:
Regeling 17 mrt 1973.
Huren Hal Fl. 50,00
Eventuele schade is voor rekening van Cabaret Nar
(verantwoording J. van ’t Hek Ferd. Bollaan 21)
Verrekening op girorekening van Bestuur van Chr. Onderwijs Naarden, 286777, Weideweg 27 Huizen (N.H.)
Afzonderlijk te vergoeden bijdrage aan concierge.
Het is niet toegestaan zich in de lokalen te bevinden.
Bijzondere voorzorgen dienen genomen te worden om beschadiging van vloer te voorkomen bij het roken.
Handtekening Joep v ‘t Hek en L.A. Snoek
Ook zijn ouders zaten in de zaal. ,,Ik had toevallig ouders die keken of het kind ook gelukkig was, terwijl vaders en moeders in dat milieu vaak heel andere verwachtingen hebben. Nog steeds is het zo dat veel ouders willen dat hun kinderen over een intelligentie beschikken die ze in werkelijkheid niet hebben. Dat gebeurt in Het Gooi, in Wassenaar en ja, ook in Haren. Van die ouders die ook graag op ouderavonden rondwarrelen en helpen tijdens evenementen op school. Ik heb dat helemaal niet en volgens mij hebben mijn kinderen daar geen last van gehad. Ik heb ontzettend leuke kinderen die volgens mij hun hart behoorlijk hebben gevolgd.’’
Mijn vader keek naar mijn huis aan de Prinsengracht en zei ‘en dat met vier jaar mavo’
Hij lacht. ,,Nog even over mijn ouders. Ik heb dit al vaker verteld. Vanaf 1984 begon mijn cabaret echt goed te lopen. Vijf jaar later kocht ik een huis op de Prinsengracht. Veel en veel te groot natuurlijk. Het was een oud studentenhuis. Niks kon stuk, alles was al stuk. Zo’n huis. Mijn vader kwam kijken. Dat was op 1 april 1989, de dag van de verhuizing. Ik weet dat nog, omdat mijn vader kort daarna ziek werd. We liepen samen naar de achtertuin en staarden omhoog naar de vijf etages van het huis. En toen keek hij mij aan en zei: ‘En dat met vier jaar mavo.’’‘
,,In dat ene zinnetje zat heel veel. Het bevatte zijn Amsterdamse humor, maar er sprak ook een soort zorg en waardering tegelijk uit. Vervolgens wees hij naar de kozijnen en fluisterde in mijn oor: ‘En dat moet elke vijf jaar geschilderd.’ Het waren namelijk heel veel kozijnen. Het was zijn laatste grapje tegen mij, hij overleed niet veel later. Echt, bij elke schilderbeurt moest ik aan die ouwe denken. ‘En dat met vier jaar mavo.’ Die toon!’’
Het afscheidstournee De Laatste Ronde eindigt dit jaar in Carré. Illustratie Marije Tolman
Cisca Wijmenga: Zwijgen over de mavo
Cisca Wijmenga (Drachten, 1964) overrompelde in november vorig jaar vriend en vijand met de aankondiging dat ze aan het eind van deze collegeperiode vertrekt als rector magnificus van de Rijksuniversiteit Groningen, de eerste vrouw die dit ambt bekleedde. ,,Ja, daar keek men wel van op’’, zegt ze met gevoel voor understatement. Om er vervolgens ietwat droogjes aan toe te voegen: ,,Och, vier jaar is toch ook mooi?’’
De loopbaan van rector magnificus Cisca Wijmenga van de Rijksuniversiteit Groningen begon op de mavo in Bergum. Foto: Corné Sparidaens
‘Dan komt opeens dat later niet’
Ze legt het uit. ,,Ik ben nu bijna 59. Mijn partner (hoogleraar medische biologie Marten Hofker) overleed zes jaar geleden. Hij was 60. We hadden het altijd over later. Later doen we dit, later doen we dat. Hij zou nu ongeveer met pensioen gaan en ik zou wat minder gaan werken. Maar dan komt opeens dat later niet. En ik wil ook nog andere dingen gaan doen en niet langer denken: dat doe ik later wel.’’
Zoals? ,,Dat weet ik niet. Ach, ik kom altijd wel weer op mijn pootjes terecht. Ik weet het gewoon nog niet en dat is een heel fijn gevoel.’’
Mogelijk ook een nieuw gevoel, want gedurende haar loopbaan stevende ze steeds recht op haar doel af. Het resultaat? Dat kon minder. Ze is hoogleraar genetica, promoveerde cum laude in Leiden, won de prestigieuze Spinozapremie en mag zich Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw noemen. In 2019 werd ze rector magnificus aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Maar wat velen – tot het verschijnen van het boek – niet wisten was dat deze bloemrijke carrière ooit op de mavo in haar woonplaats Burgum begon. ,,Na de basisschool kreeg ik als advies havo/vwo. Maar dat betekende dat ik op de fiets naar Drachten moest. 16 kilometer heen en terug. Mijn ouders zagen dat niet zitten. Ik was vaak ziek. Daarom sta ik ook op geen enkele schoolfoto. Ik werd na 7 maanden geboren en mijn longen waren gewoon nog niet goed ontwikkeld. De couveuses uit die tijd waren niet zoals nu. Ik had elk jaar longontsteking, dat is de rode draad in mijn leven en mijn achilleshiel. Mijn ouders kozen daarom voor de mavo in ons dorp.’’
Cisca Wijmenga, de eerste vrouwelijke rector van de Rijksuniversiteit Groningen, als mavo-scholier. Bron: Cisca Wijmenga.
‘Mijn Engels was vrij beroerd’
Ze kreeg nooit het gevoel het niveau te laag was. ,,Ik was altijd al leergierig. De exacte vakken – scheikunde, wiskunde, natuurkunde – vond ik het leukst.’’ Ze ziet haar scheikundeleraar nog voor zich. ,,Het was niet echt een heel aardige man, maar hij was wel heel goed. Hij kon prachtig over zijn vak vertellen. Maar ik las ook veel buiten de lesstof om.’‘
,,Mijn opa en oma gaven mij voor Sinterklaas een 10-delige medische encyclopedie. Daar las ik veel in. Die enge plaatjes over ziektes en zo vond ik superspannend. Af en toe ging mijn overgrootmoeder voor een langere periode naar haar dochter die naar Canada was geëmigreerd en dan mochten we haar televisie lenen. Dan keken we ook wel naar medische programma’s.’’
Engels verliep wat minder voorspoedig. ,,Die man kon geen orde houden, bovendien kregen we elk jaar een nieuwe docent. Pas in het laatste jaar kregen we een goede leraar, maar toen was het al te laat. Mijn Engels was dus vrij beroerd toen ik van de mavo kwam. Ik weet nog dat ik voor de eerste keer een wetenschappelijk artikel in het Engels moest bespreken. Dat was echt vreselijk. Het kwam later helemaal goed, ook omdat ik als postdoc enkele jaren in de Verenigde Staten heb gewoond.’’
‘Je mist toch een soort bagage’
Na de mavo volgde de hbo en later de universiteit. Ze sprak met haar medestudenten nooit over haar tijd op de mavo. ,,Ik heb me er een hele tijd voor geschaamd. Nou ja, misschien is dat ook niet het goede woord. Maar je mist toch een soort bagage.’‘
,,Mijn vader was makelaar en het was bij ons thuis echt geen vetpot. Ik weet nog dat de aanschaf van een Casio-rekenmachine 50 gulden kostte. Nou, dat was heel wat. Veel studenten hadden een andere achtergrond. Die hadden gymnasium gedaan, gehockeyd en gereisd. Het leek ook wel of iedereen Grieks en Latijn had geleerd. Maar ik had alleen mijn slechte Engels.’’ Ze grinnikt.
,,Dan moet je redelijk stevig in je schoenen staan. Ik denk dat ik dit heb gecompenseerd door naar musea te gaan en over kunst te lezen. Bewijsdrang? Ja, zo zou je het kunnen noemen. Maar daarom werkte ik ook aan dit boek mee. Om anderen te laten zien dat ook met de mavo nog heel veel mogelijk is. En het is echt niet zo dat de universiteit de enige weg is die naar boven leidt. De mavo is nu vmbo-tl en die heeft een ietwat negatief imago. Volkomen ten onrechte.”
De ouders van Cisca Wijmenga kozen voor de mavo, omdat ze vaak longontsteking had. Foto: Corné Sparidaens
Vader trommelde half Burgum op voor promotie
„Ik las dat onze onderwijsminister Robbert Dijkgraaf meer positieve aandacht voor het mbo wil. Ik ben het helemaal met hem eens. Bijna alle ouders die hebben gestudeerd willen dat hun kinderen naar de universiteit gaan. Maar dat is echt niet voor iedereen de beste plek.’‘
,,Ik zag in Amerika hoe kinderen elke middag druk waren met activiteiten als tennis, hockey, ballet en muziek. Ze speelden bijna niet meer. In Nederland zie je in de hogere sociaaleconomische klasse hetzelfde gebeuren. Vind je het gek dat jongeren later burn-outs en depressies krijgen? Ik denk weleens: waar zijn we in vredesnaam mee bezig?’’
Haar vader maakte niet meer mee dat ze tot rector werd benoemd. ,,Hij overleed tien jaar geleden. Maar hij en mijn moeder waren echt supertrots toen ik in Leiden promoveerde. Mijn partner en ik reden op de dag van de promotie met een taxi – dat vonden we al heel chic – naar de universiteit. Opeens stonden we stil, omdat een grote bus de weg blokkeerde. Het was een bus van de FRAM, de Friese Autobus Maatschappij, en tot mijn verbazing herkende ik de passagiers: allemaal mensen uit mijn dorp! Bleek dat mijn vader half Burgum had opgetrommeld: oude schooljuffen, buren, familie, iedereen. Echt, heel tof.’’
Ze had nooit kunnen bevroeden dat de mavo het startpunt voor zo’n verbluffende carrière zou zijn. ,,Maar de mavo heeft me meer gebracht. Mijn allerbeste vriendin bijvoorbeeld.’’
Mavoklanten
Het boek Mavoklanten van 'mavoklanten' Jim Jansen en Peter Brock.
Mavoklanten – Inspirerende interviews over een onderschatte school
